Το γραψιμο ειναι η καλυτερη μορφη επικοινωνιας μετα τον ερωτα

σκεψεις, συνεντευξεις και κειμενα

Friday, December 14, 2012

Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

(Ομιλία μου στο Συνέδριο που διοργάνωσαν οι Επιχειρηματίες, Επαγγελματίες Γυναίκες, ο Πολιτικός Σύνδεσμος Γυναικών και η Ένωση Γυναικών Κρήτης την Πέμπτη στις 13 Δεκεμβρίου)



Στις περιόδους κρίσης χρειάζεται κοινός αγώνας, μεγαλύτερη συντροφικότητα, και σίγουρα περισσότερη αλληλεγγύη. Και σ’ αυτό νομίζω ότι συμφωνούμε όλοι. Θα ήθελα λοιπόν να σας μιλήσω για ένα θέμα που φαινομενικά δεν ταυτίζεται με την κρίση αλλά στην πραγματικότητα υφίσταται τις συνέπειές της σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι η κρίση στον Πολιτισμό. Και όσοι ασχολούμαστε με τον πολιτισμό το γνωρίζουμε από πρώτο χέρι.  
Με αφορμή λοιπόν αυτό έκανα ορισμένες σκέψεις και θα ήθελα να τις μοιραστώ μαζί σας. Στη σημερινή εποχή της κρίσης και των απρόβλεπτων εξελίξεων, ο πολιτισμός θα μπορούσε να μας βοηθήσει ως άτομα παρέχοντάς μας το δικαίωμα στη δημιουργία αλλά και στην απόλαυση των πολιτιστικών προϊόντων. Θα μπορούσε όμως να μας βοηθήσει και ως χώρα ενισχύοντας την εικόνα μας στο εξωτερικό. Το διπλό αυτό όφελος μπορεί να μην αναχαίτιζε την υπάρχουσα κρίση αλλά σίγουρα θα μείωνε σε προσωπικό επίπεδο τη βαριά ατμόσφαιρα και σε διεθνές επίπεδο τη μιζέρια της εμφάνισής μας.
Μέχρι τώρα από τους πολιτικούς ακούγονταν προεκλογικά μεγαλεπήβολα σχέδια για τον πολιτισμό. Που αμέσως μετά ματαιώνονταν από άλλες προτεραιότητες. Ωστόσο ο πολιτισμός παραμένει πρωταρχικό αίτημα για την εικόνα μιας χώρας ιδιαίτερα της δικής μας που θεωρείται η κοιτίδα του πολιτισμού.
Ο πολιτισμός απαιτεί μακρόπνοο σχεδιασμό και δυστυχώς μέχρι τώρα οι πολιτικοί μας δεν τον έχουν συνηθίσει. Τώρα όμως περισσότερο από ποτέ χρειάζεται μια ισχυρή πολιτιστική πολιτική, που θα μας οδηγήσει να κατακτήσουμε την θετική προσοχή του παγκόσμιου κοινού και τον σεβασμό του.
Στη χώρα μας υπάρχουν ταλαντούχοι άνθρώποι. Αυτό είναι αποδεδειγμένο. Με ελάχιστα χρήματα θα μπορούσαν να αναδείξουν έργο. Κι αυτό να ταξιδέψει σ’ όλο τον κόσμο. Πώς να το ονομάσω; Διπλωματική πολιτιστική πολιτική ίσως. Ναι, μου ακούγεται καλό. Και θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί όχι με χρήματα της πολιτείας -αφού δεν υπάρχουν- αλλά με ιδιωτικά χρήματα.
Το ερώτημα που αναβλύζει σ’ αυτήν την περίπτωση είναι ένα και καυτό. Ποιοι και γιατί θα δεχτούν να χρηματοδοτήσουν πολιτιστικές δραστηριότητες που η ίδια η πολιτεία απαξιώνει; Πώς θα διαχωρίσουν το συμβατικό από το καινούριο που αξίζει να χορηγηθεί; Με τι παιδεία; Με τι σθένος για αντίσταση στο μέινστριμ ρεύμα; Φυσικά και υπάρχουν καλλιεργημένοι άνθρωποι στη χώρα που όλα θα μπορούσαν να τα βάλουν σε τάξη, αν δεν υπήρχε η νοοτροπία της αρπαχτής, της παρέας και του φόβου για τον καλύτερο.
Να γιατί η Ελλάδα τρώει συνέχεια τα καλύτερα παιδιά της. Και τώρα τα στέλνει έξω.
Πού θα βρούμε τα λεφτά; Ιδού η απορία. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά τι γίνεται έξω.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη μεγάλοι και μικροί πολιτιστικοί οργανισμοί κάνουν ήδη τολμηρά προγράμματα επιβίωσης. Οι αναγκαιότητα αντίστοιχων σχεδιασμών στην Ελλάδα είναι προφανής. Καθώς το δημόσιο χρήμα περιορίζεται δραματικά, η στροφή σε εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι μορφές; Μα οι χορηγίες φυσικά. Κάτι που το λέμε χρόνια. Μόνο που οι χορηγίες απαιτούν από το κράτος ένα φιλικότερο πλαίσιο για τους χορηγούς. Τι χρειάζεται λοιπόν για να μην ξεπέσει εντελώς ο κλάδος του Πολιτισμού; Σίγουρα χρειάζεται ένα νέο τολμηρό σχέδιο ανάκαμψης. Όχι μελλοντικό. Αλλά τώρα.
Μα, μπορεί κάποιος να πει, εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν, υποβιβάζοντας τον τομέα του Πολιτισμού. Δεν θεωρώ βεβαίως ότι η τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο ή να αλλάξει την κρίση ή να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη γεφύρωση των διαφορών. Μπορεί όμως να παίξει σημαντικότερο ρόλο από αυτόν που πιστεύουν πάρα πολλοί και ιδιαίτερα οι πολιτικοί.
Η Τέχνη μας βοηθά να μπορούμε ν’ αντέξουμε την πραγματικότητα, υποστήριζε ο Νίτσε.
Λυπάμαι που θα το πω αλλά οι πολιτικοί ουδέποτε έβλεπαν τον λόγο να βοηθήσουν την τέχνη και κατ’ επέκταση τον πολιτισμό. Αντιθέτως, ήταν πάντα καχύποπτοι απέναντί της. Η κουλτούρα ενισχύει τη σκέψη και προφανώς οι ίδιοι δεν το θέλουν αυτό. Η διαπίστωση ήταν πάντοτε ότι σε επίπεδο πολιτικών ο ρόλος του πολιτισμού υποβαθμιζόταν στη χώρα μας και οι πολιτικοί μεταχειρίζονταν τους ανθρώπους του πολιτισμού απλώς για την ενίσχυση των πελατειακών τους σχέσεων.
Αλλά η τέχνη έχει άλλο ρόλο από το να είναι ο ενδιάμεσος στις πελατειακές σχέσεις. Είναι αυτή που δίνει στον άνθρωπο τη συναισθηματική δύναμη για αισιοδοξία και για ελπίδα.
Διδάσκω δημιουργική γραφή και βλέπω τις αντιδράσεις των μαθητών μου. Είναι πιο ψυχωμένοι όταν μπορούν να κάνουν τέχνη. Κάθε ηλικίας από παιδιά μέχρι υπερήλικες. Η τέχνη απλώνεται σαν βάλσαμο στην ψυχή τους, τους δίνει θάρρος να συνεχίσουν την πορεία τους.
Όχι δεν σας λέω να ακολουθήσετε κι εσείς σεμινάρια δημιουργικής γραφής για να λύσετε το όποιο πρόβλημά σας. 
Σ’ αυτό το σημείο λοιπόν θα ήθελα να συνοψίσω κάποια πράγματα και να κλείσω.
Σήμερα μπορούν να υπάρξουν προοδευτικές ιδέες για τον πολιτισμό. Ενώ λοιπόν αυτές οι προοδευτικές ιδέες θα έπρεπε να είναι το ζητούμενο σε μια χώρα, ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους, όπου θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν να αναπτύξει ένα καινούριο πρόσωπο και να χαράξει νέους δρόμους, για άλλη μια φορά διαπιστώνεται ότι στην Ελλάδα οτιδήποτε πολιτιστικό μοιάζει να είναι… εχθρός εντός των τειχών. Οι νέες ιδέες σκοντάφτουν στις παγιωμένες αναχρονιστικές αντιλήψεις.
Μα θα μου πείτε: εδώ βλέπουμε να παίζονται 400 παραστάσεις θεατρικών έργων στην Αθήνα της κρίσης. Να γίνονται τόσα πολιτιστικά δρώμενα, συναυλίες, εκθέσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις κι εσύ μου μιλάς για έλλειψη πολιτισμού; Ξέρετε πώς γίνονται αυτά; Είτε από μεγάλους επιχειρηματίες που εμπορεύονται την τέχνη και τους ανθρώπους της, είτε τζάμπα από το μεράκι των δημιουργών που βάζουν το υστέρημά τους για να προσφέρουν τέχνη. Αλλά ως πότε θα μπορούν να το κάνουν αυτό;
Προσωπικά πήρα κι εγώ το ρίσκο να ανεβάσω πέρσι εντελώς μόνη μου και χωρίς καμία βοήθεια το νέο μου θεατρικό έργο που καθρεφτίζει τη σημερινή πραγματικότητα και, αν θέλετε, προσπαθεί να προβληματίσει τον θεατή. Τόλμησα να το κάνω. Αλλά φοβάμαι ότι δεν θα το ξανατολμήσω. Όπως δεν θα το τολμήσουν και άλλοι που ίσως έχουν πολύ ουσιαστικά πράγματα να εκφράσουν. Θα δώσω ένα παράδειγμα για το θέατρο. Θα μπορούσε το ΥΠΠΟ, όπως γίνεται στο εξωτερικό, να δίνει στέγη σε νέους να ανεβάζουν έργα τους κι ας μην κόβουν κανένα εισιτήριο. Προάγω την τέχνη δεν θα πει βγάζω λεφτά από την τέχνη. Άλλα είναι τα κέρδη που αποφέρει και είναι μακροπρόθεσμα.
Αλλά ας μιλήσουμε σ’ αυτό το σημείο με όρους τεχνοκρατικούς. Να εξετάσουμε μήπως τελικά μας συμφέρει μια επένδυση στον πολιτισμό και για άλλους λόγους.
Ο πολιτισμός στη χώρα μας αντιμετωπιζόταν ως μέρος των δημόσιων επενδύσεων και όχι ως τμήμα της αναπτυσσόμενης οικονομίας. Μετά τη δεκαετία του ’90, ο προσανατολισμός διαφοροποιείται αισθητά. Έχει πλέον αποδειχτεί ότι οι επενδύσεις στον πολιτισμό αναζωογονούν το χαρακτήρα αλλά και την οικονομία ενός τόπου. Έτσι οι πολιτιστικές βιομηχανίες αναγνωρίζονται πλέον ως νευραλγικός τομέας για την ανάπτυξη και των αστικών και των περιφερειακών οικονομιών.
 Προκύπτει επίσης ότι ένα δυναμικό και διευρυμένο μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής μπορεί να βοηθήσει πχ. στη συγκρότηση της ταυτότητας μιας κοινότητας, ή στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, ακόμη και στην κοινωνική συνοχή. Και φυσικά να συμβάλει σε μια οικονομική ανάπτυξη.
Αυτά είναι σημαντικά αποτελέσματα που οφείλει να λαμβάνει υπ’ όψη της κάθε απόπειρα πολιτιστικής πολιτικής για την προώθηση μιας βιώσιμης ανάπτυξης. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι και ο στόχος για κάθε κοινωνία η οποία δεν διαχειρίζεται απλώς το σήμερα, αλλά οραματίζεται και μεθοδεύει το αύριο. Αν συγχρόνως αναλογιστούμε ότι ο πολιτιστικός τομέας στη χώρα μας προσφέρει συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία παραμένουν αναξιοποίητα, λόγω οργανωτικών αγκυλώσεων, αναποτελεσματικών δομών και πεπαλαιωμένων πρακτικών, καταλαβαίνουμε πόση πολλή δουλειά χρειάζεται για να υπάρξει αποτέλεσμα. Και κυρίως χρειάζεται θέληση.
 Σ΄ αυτό το σημείο θα ήθελα να κάνω μια πρόταση.
Να οργανωθούμε, όσοι μπορούμε, σε άτυπα δίκτυα πολιτών με στόχο την ανταλλαγή απόψεων και την ανάληψη πρωτοβουλιών σε σχέση με τον πολιτισμό πάντα. Από το πνευματικό κέντρο ενός δήμου ή τη δημοτική επιχείρηση πολιτισμού έως το υπουργείο πολιτισμού και τουρισμού, από τον τοπικό σύλλογο μιας περιοχής ή την κινηματογραφική της λέσχη έως τις κλαδικές ενώσεις και τα σωματεία, είναι ανάγκη να υπάρξει συμμετοχή με απόψεις και με συναίνεση για προγραμματισμό, συνεργασία  και υλοποίηση.
Αλλά πώς θα αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των πολιτικών που τις περισσότερες φορές έχουν βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες και δεν συγκινούνται από προτάσεις μακροπρόθεσμης πολιτιστικής πολιτικής; Ίσως μια καλή λύση θα ήταν να δώσουμε πάλι εμείς το παράδειγμα. Εμείς που είμαστε απόψε εδώ μπορούμε να γίνουμε μια αγκαλιά. Μια μεγάλη αγκαλιά που θα συμπεριλάβει όλες τις προοδευτικές ιδέες για τον πολιτισμό. Μπορούμε να προτείνουμε ένα σχέδιο που να το υποβάλλουμε στο Υπουργείο Πολιτισμού, Οικονομικών και Τουρισμού. Αυτό το σχέδιο θα προτείνει να δοθούν τα απαιτούμενα κίνητρα στους πλούσιους ή και στους μικρομεσαίους, ακόμη και τοπικούς επιχειρηματίες, και πολίτες αυτής της χώρας αλλά και του εξωτερικού για να επιχορηγούν τον πολιτισμό. Ανάμεσά μας είναι οικονομολόγοι, νομικοί, τεχνοκράτες, πολιτικοί, επιχειρηματίες, άνθρωποι του πολιτισμού. Οι περισσότερες γυναίκες. Στις πολιτιστικές εκδηλώσεις βλέπουμε πάντα περισσότερες γυναίκες. Όμως θέλουμε και τους άντρες. Όσοι ενδιαφέρονται. Στους άλλους ας αφήσουμε το ποδόσφαιρο. Κι ο αθλητισμός καλό κάνει.
Να στηρίξουμε με τις ιδέες μας την τέχνη, αυτό έχει σημασία. Κι αυτή με τη σειρά της θα μας το ανταποδώσει. Θα μας στηρίξει στις δύσκολες στιγμές μας σε προσωπικό επίπεδο αλλά και σαν χώρα.
Εάν υπάρχει θέληση μπορεί ακόμη και τώρα να γίνει κάτι στον πολιτισμό, έστω κι αν δεν υπάρχουν κρατικά λεφτά.





Wednesday, December 05, 2012


Μια αγκαλιά για τις ιδέες
της Λείας Βιτάλη
(κείμενο από συνέδριο)

Ενώ οι προοδευτικές ιδέες θα έπρεπε να είναι το ζητούμενο σε μια χώρα, ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους, όπου θα μπορούσαν να τη βοηθήσουν να αναπτύξει ένα καινούριο πρόσωπο και να χαράξει νέους δρόμους, για άλλη μια φορά διαπιστώνεται ότι στην Ελλάδα οτιδήποτε προοδευτικό είναι… εχθρός εντός των τειχών. Οι νέες ιδέες σκοντάφτουν στις παγιωμένες αναχρονιστικές αντιλήψεις των ανθρώπων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατορθώνουν να ρυθμίζουν τα πράγματα. Γυρνώντας στο παρελθόν βέβαια δεν θα ανακαλύψουμε κάτι διαφορετικό. Η ιστορία αποδεικνύει πως η εξουσία πάντα βρίσκεται από τη μεριά του συντηρητισμού. Και ίσως όπου βρέθηκε στον αντίποδα ήταν λάθος και πληρώθηκε με αίμα.
Το ίδιο συμβαίνει όχι μόνο στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο αλλά και στο επίπεδο του πολιτισμού. Αν θεωρήσουμε ότι ο πολιτισμός είναι μια πρόοδος ή οφείλει να είναι πρόοδος, εύκολα μπορεί να πέσουμε στην αγανάκτηση διαπιστώνοντας γύρω μας τη συντήρηση να κυριαρχεί και σε επίπεδο πολιτισμού. Και η αγανάκτηση που νιώθουν οι προοδευτικοί άνθρωποι του πολιτισμού είναι μια παγίδα που εύκολα μπορεί να τους οδηγήσει στη γραφικότητα. Ή μάλλον οδηγούνται στη γραφικότητα για να εξουδετερωθούν. Κάθε «αντιδραστική» φωνή που υψώνεται στον πολιτισμό καταβαραθρώνεται με το κόλπο της ταμπέλας του γκρινιάρη ή του γραφικού. Βρισκόμαστε σε συμπληγάδες. Κι όμως κάποιοι από μας τολμούν. Προσωπικά βίωσα πρόσφατα –και όχι μόνο πρόσφατα- την απόρριψη από μέρους της συντήρησης είτε δεξιόστροφης είτε αριστερόστροφης, γιατί υπάρχει και αυτό και δεν κομίζω γλαύκα. Είμαι συγγραφέας και γράφω και θεατρικά έργα. Σ’ αυτά με απασχολούν τα κοινωνικά θέματα και προσπαθώ να βρω τις αιτίες ή τα αποτελέσματά τους στη ζωή των ηρώων μου. Κάποιοι αυτό το λένε καθρέφτη της κοινωνίας. Εγώ προτιμώ να ισχυρίζομαι πως πρόκειται για μια κριτική ματιά στα πράγματα. Ωστόσο βλέπω την αντίδραση του κατεστημένου. Ή μάλλον θα έλεγα τη μη αντίδραση. Γιατί η χειρότερη απόρριψη είναι να αγνοείς. Όταν αγνοείς δεν δίνεις στον άλλον τη δυνατότητα να παλέψει για να πείσει. Τι κάνει λοιπόν ο καλλιτέχνης που θέλει να εκφράσει κάποιες απόψεις κόντρα στο μέινστριμ; Προσωπικά πήρα το ρίσκο να ανεβάσω εντελώς μόνη μου και χωρίς καμία βοήθεια το νέο μου θεατρικό έργο που καθρεφτίζει τη σημερινή πραγματικότητα και αν θέλετε προσπαθεί να προβληματίσει τον θεατή. Σίγουρα από την τέχνη δεν περιμένουμε ούτε απαντήσεις ούτε λύσεις. Η τέχνη δεν είναι μανιφέστο. Αυτό που περιμένουμε είναι να μας βοηθήσει να δούμε τα πράγματα με μια πιο καθαρή ματιά διαφορετική από εκείνη που διαμορφώνουν τα ΜΜΕ και η συντήρηση. Εγώ τόλμησα να το κάνω. Το έχουν κάνει και άλλοι καλλιτέχνες και το κάνουν κατά καιρούς αποτελεσματικά ή όχι. Υπάρχουν όμως και άλλοι καλλιτέχνες που ίσως δεν τολμούν και δεν θα τολμήσουν ποτέ. Και ίσως έχουν πολύ ουσιαστικά πράγματα να εκφράσουν. Σ΄ αυτό το σημείο θα κάνω μια πρόταση. Μπορεί αυτοί που είμαστε τώρα εδώ να γίνουμε μια αγκαλιά που θα συμπεριλάβει αυτές τις προοδευτικές ιδέες και θα ανοίξει έναν δρόμο για να επικοινωνούν με τον κόσμο.