KAΛΕΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ

...με την αγάπη μου και τον Σεπτέμβρη πάλι εδώ!

Στρογγυλό Τραπέζι για το Ιστορικό Μυθιστόρημα

Κάποιο ανοιξιάτικο βράδυ μαζευτήκαμε στα γραφεία του περιοδικού Διαβάζω και μιλήσαμε για το Ιστορικό Μυθιστόρημα, έτσι όπως το είχαμε από καιρό προγραμματίσει. Θεωρώ ότι η συζήτηση και οι απόψεις που αναπτύχθηκαν μέσα σ' αυτήν ήταν αρκετά ενδιαφέρουσες κι έτσι αναδημοσιεύω εδώ τη δημοσίυεση του περιοδικού. Βέβαια τέτοιου είδους συζητήσεις δεν τελειώνουν. Γίνονται νύξεις που ανοίγουν όλο και περισσότερα θέματα για καινούριες συζητήσεις. Που πιθανώς να γίνουν με τον καιρό...

Ιστορικό μυθιστόρημα: ένας διάλογος

Ποιο είναι το ιστορικό μυθιστόρημα σήμερα και ποια είναι η σχέση του με την ιστορία; Έχει κάποιο παιδευτικό ρόλο να επιτελέσει; Ποιες είναι οι παγίδες του παρελθόντος και ποια τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ο συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων; Πόση ελευθερία του επιτρέπεται; Υπάρχουν στεγανά στη λογοτεχνία; Και, τελικά, έχει νόημα να μιλάμε για ιστορικό μυθιστόρημα στην εποχή μας;

Συμφωνίες και α-συμφωνίες, ενδιαφέρουσες ματιές σε παρελθόν και μέλλον, αλλά και αρκετά ερωτήματα για περαιτέρω... κονταρομαχίες, προέκυψαν στη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που είχαμε πάνω στο θέμα του ιστορικού μυθιστoρήματoς, ένα όμορφο βράδυ πριν από λίγες βδομάδες, με τον Νίκο Kuριαζή, αναπληρωτή καθηγητή του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέα, τον Αλέξη Ζήρα, κριτικό λογοτεχνίας, τον Γιώργο Περαντωνάκη, υποψήφιο διδάκτορα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών - κριτικό λογοτεχνίας και τη Λεία Βιτάλη, συγγραφέα.

-Ξεκινώντας αυτή τη συζήτηση, ίσως είναι καλό να επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τον όρο ιστορικό μυθιστόρημα...

Περαντωνάκnς: Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν πλέον δύο είδη ιστορικού μυθιστορήματος. Το παραδοσιακό, το οποίο κινείται στο πλαίσιο και τα δεδομένα του19ου αιώνα, και αυτό που ονομάζεται στη φιλολογία «ιστοριογραφική μετα-μυθοπλασία». Πρόκειται για το μυθιστόρημα το οποίο έχει κάποιο ιστορικό φόντο και τηρεί τις συμβάσεις του ιστορικού μυθιστορήματος, ξεχωρίζει όμως γιατί στόχος του είναι να ξαναδιαβάσει την ιστορία με όρους του σήμερα, ακόμα και ανασκευάζοντάς την. Και σ' αυτό το πλαίσιο κινούνται γραφές αναθεωρητικές και ποικίλες τεχνικές ο ρεαλισμός δεν είναι πάντα π σύμβαση, υπάρχει πολυφωνία, περνάμε σε αντιηρωικά πρότυπα και σε ένα συνεχή διάλογο με την ιστορία, αλλά και με το παρόν.

Ζήρας: Θα έλεγα ότι ο διαχωρισμός σε ιστορικά μυθιστορήματα και μη είναι λίγο αυθαίρετος, και συνήθως δεν προέρχεται από τους ίδιους τους συγγραφείς αλλά διαμορφώνεται υστερογενώς από τπν κριτική ή την τάση της θεωρίας να ευνοούν ενότητες και κύκλους θεμάτων, παρά επιμέρους βιβλία. Δεν είμαι σίγουρος αν σε άλλες λογοτεχνίες ισχύει ένας τέτοιος διαχωρισμός, αν δηλαδή ένας μυθιστοριογράφος που αναφέρεται σε μια ιστορική περίοδο ή ένα ιστορικό συμβάν ή ενσωματώνει στη μυθοπλασία του κάποια ιστορικά πρόσωπα είναι κάτι διαφορετικό από τον συνήθη μυθιστοριογράφο. Βέβαια, στην Ελλάδα, η επιμονή στον όρο «ιστορικό» έχει μια καταγωγή, καθώς η διαμόρφωση και εξέλιξη του μυθιστορήματος που εμπλέκεται με την ιστορία, που τη χρησιμοποιεί δηλαδή και με κάποιον τρόπο παίρνει θέση απέναντί της, σχετίζεται με εθνικές διεκδικήσεις, οράματα, μύθους και επιδιώξεις. Με ό,τι τέλος πάντων εννοούμε ως εθνική ταυτότητα. Για ένα μεγάλο διάστημα αυτά συμπορεύονταν, καθώς κάποια μυθιστορήματα στρατεύονταν στην έννοια του έθνους, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν. Η εθνική ταυτότητα καθρεπτιζόταν στη σύνθεση, στα θέματα αλλά και στο ιδεολογικό περιβάλλον που προέβαλλε ως
ορίζοντά του το μυθιστόρημα. Νομίζω πάντως ότι τα τελευταία χρόνια αυτό εκλείπει, γι' αυτό και λιγοστεύουν τα βιβλία που διεκδικούν εξ υπαρχής τον τίτλο του ιστορικού μυθιστορήματος.

Κυριαζής: Έχω μια μικρή ένσταση πάνω σ' αυτό, δεδομένου ότι και στην ξένη λογοτεχνία βλέπουμε να φιγουράρει ο τίτλος του ιστορικού μυθιστορήματος ή του ιστορικού συγγραφέα (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πάτρικ Ο' Μπράιαν, που χαρακτηρίζεται από τους Τάιμς ως ο μεγαλύτερος ιστορικός συγγραφέας της αγγλικής λογοτεχνίας), οπότε δεν είμαι σίγουρος αν η Ελλάδα ξεχωρίζει απαραίτητα σ' αυτό. Οπωσδήποτε συμφωνώ με την άποψη ότι η ιστορία ξαναγράφεται με όρους του σήμερα. Δεν πιστεύω όμως ότι αυτό συμβαίνει μόνο στο χώρο του μυθιστορήματος, αλλά παρατηρείται και στην ιστορία ή και την οικονομική ιστορία. Κάθε εποχή ξαναγράφει τπν ιστορία με βάση το δικό τπς πρίσμα.

-Κυρία Βιτάλη. μπορούμε σήμερα να χαρακτηρίσουμε ένα βιβλίο ιστορικό μυθιστόρημα χωρίς να περιπέσουμε σε... σφάλμα;

Βιτάλη: Το ιστορικό μυθιστόρημα υπάρχει, με διαφορετικούς όμως όρους απ' ό,τι υπήρχε στο παρελθόν. Ωστόσο πολλοί συγγραφείς του είδους αποφεύγουν πλέον να χαρακτηρίσουν τα βιβλία τους ιστορικά, ακριβώς για να μη γίνει σύγχυση με τα παλαιού τύπου ιστορικά μυθιστορήματα, που είχαν συγκεκριμένη φόρμα και κανόνες Θα έλεγα ότι το ιστορικό μυθιστόρημα σήμερα, για να έχει λόγο ύπαρξης, δεδομένου ότι τα πάντα αναθεωρούνται, θα πρέπει τουλάχιστον να φωτίζει το παρελθόν και τους ήρωες με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι ένα επίσημο βιβλίο ιστορίας. Να αναδεικνύει νέους ήρωες, πιθανώς αδικημένους από την επίσημη ιστορία ή αμφιλεγόμενους, που ανήκουν στις σκοτεινές σελίδες του παρελθόντος, Ξέρετε, ο σύγχρονος αναγνώστης έχει ή τείνει να έχει αυτήν τπν απαίτηση όταν διαβάζει ένα ιστορικό μυθιστόρημα, Ζητάει να βρει μια άποψη, η οποία μπορεί να είναι και πολιτική άποψη, Προσωπικά πιστεύω ότι το ιστορικό μυθιστόρημα είναι στο βάθος του πολιτικό μυθιστόρημα, διότι n ίδια n ιστορία είναι συνδεδεμένη με την πολιτική, Άλλωστε στις μέρες μας, που ακόμα και οι ιστορικοί έχουν αρχίσει να κοιτάζουν λίγο λοξά τα γεγονότα της ιστορίας, θα ήταν τουλάχιστον άκαιρο αν το ιστορικό μυθιστόρημα έμενε στα στενά πλαίσια του παρελθόντος, Βέβαια αυτά τα στεγανά του παρελθόντος ο συγγραφέας δεν είναι εύκολο να τα σπάσει, δεδομένου ότι είναι κατά την έρευνά του συνεχώς κυκλωμένος από τις κυρίαρχες ερμηνείες, Προσωπικά δουλεύω ως εξής αφού μελετήσω τις πηγές (και σ' αυτό αφιερώνω πάντα μπόλικα χρόνο), στη συνέχεια προσπαθώ να τις… ξεχάσω, Να βγω δηλαδή μέσα από τα στεγανά της επίσημης ιστορίας, για να μπορέσω να δουλέψω ανθρωποκεντρικά, Αυτή ήταν και η δυσκολία που είχα γράφοντας την «Ιερή παγίδα», να διαμορφώσω τους ήρωες έτσι που να μην επηρεάζονται μόνο από τα ιστορικά γεγονότα αλλά οι ίδιοι, με τις πράξεις τους, να επηρεάζουν και να δημιουργούν τα ιστορικά γεγονότα,

Αυτό σημαίνει ότι ο συγγραφέας επιτρέπει στη φαντασία του να δουλέψει...

Βιτάλη: Απόλυτα, Αν δεν επιτρέψει ο συγγραφέας στη φαντασία του να δημιουργήσει μια φανταστική ιστορική πραγματικότητα, η οποία όμως να πατάει γερά στα γεγονότα, τότε δεν γράφει μυθιστόρημα, Ο συγγραφέας, σε αντίθεση με τον ιστορικό, έχει το δικαίωμα ή, αν θέλετε, την υποχρέωση να συμπληρώνεl τα κενά της ιστορίας με τη φαντασία του, Ξέρετε, η δυσκολία για έναν συγγραφέα δεν είναι να κρύψει αλλά να πει κάποιες αλήθειες -αυτές τις οποίες ο ίδιος πιστεύει, Στην Ελλάδα, από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, νομίζω ότι έχει παγιωθεί ένα είδος κουλτούρας με στερεότυπα, όπου έχουν αγιοποιηθεί ιδέες και πράγματα, όπως π.χ. μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση τπς ελληνικότητας. Καλείται ο συγγραφέας που θέλει να πει κάτι διαφορετικό να δώσει μια μάχη. Γιατί ο αναγνώστης κρατάει θέση άμυνας, καθώς νιώθει ότι πας να του ανατρέψεις το πιστεύω του, και νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο να καταφέρεις να περάσεις μια νέα οπτική. Αυτός όμως είναι ένας καλός στόχος του ιστορικού μυθιστορήματος.

-Άρα μπορούμε να πούμε ότι στην ψυχή του σύγχρονου ιστορικού μυθιστορήματος βρίσκεται η διάθεση διαμόρφωσης μιας διαλεκτικής θεώρησης της ιστορίας, η οποία αvτιστρατεύεται την προηγούμενη ολιστική, και επιτρέπει πολλαπλές ερμηνείες;

Περαντωνάκης: Μέχρι πρότινος κυριαρχούσε ένα είδος ιστορισμού, ότι δηλαδή τα πάντα είναι δεδομένα. Πλέον στη λογοτεχνία ο συγγραφέας ψάχνει να βρει και να αναδείξει συμβάντα τα οποία πέρασαν απαρατήρητα. Όχι γιατί θέλησε μια συνωμοσία να τα αποκρύψει, απλά γιατί η ιστορία κράτησε τπν πλευρά τπς τρέχουσας ιδεολογίας. Το ιστορικό μυθιστόρημα πλέον, θα λέγαμε, είναι μια φυγόκεντρος δύναμη, που προσπαθεί να ξαναδεί τα πράγματα, να τα ερμηνεύσει μέσα από μια άλλη ματιά, εξίσου υποκειμενική, και το δηλώνει. Ξαναδιαβάζουμε μέσω του ιστορικού μυθιστορήματος την ιστορία οπό τη σκοπιά που ψάχνει τα πράγματα πέρα από τους στερεότυπους κανόνες.

Κuριαζής: Προσωπικά συμφωνώ με την άποψη που εξέφρασε η κυρία Βιτάλη, ότι το ιστορικό μυθιστόρημα, όπως και η ιστορία, πρέπει να ερμηνεύει τα γεγονότα. Με την προϋπόθεση ότι πάντα ξεκινάμε από κάποια γεγονότα. Όσο πιο πίσω πάμε, βέβαια, τα γεγονότα δεν είναι τόσο δεδομένα και, ανάλογα με το ποιον διαβάζουμε, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε την ιστορία. Για παράδειγμα, αν πάμε στην οικονομία της αρχαίας Αθήνας, n εκδοχή που δεχόμασταν πριν από είκοσι περίπου χρόνια -και λιγότερα ίσως- ήταν ότι n αρχαία οικονομία ήταv μια πρωτόγονη οικονομία, χωρίς ανεπτυγμένους τομείς. Άποψη που αμφισβήτησαν κάποιοι αμερικανοί οικονομολόγοι, πολύ πριν από τους έλληνες συναδέλφους τους μάλιστα, καθώς έδειξαν ότι η άποψη αυτή ήταν λανθασμένη και ότι στην πραγματικότητα η αθnναϊκή οικονομία τον 4 αιώνα π.Χ. ήταν εξαιρετικά σύγχρονη. Yπήρχαν τράπεζες, ανώνυμες εταιρείες, ακόμα και offshore εταιρείες. Βέβαια n ερμηνεία εξαρτάται και από τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας. Ως σύγχρονοι ιστορικοί ή οικονομολόγοι, έχουμε τελείως διαφορετικά εργαλεία ερμηνείας απ' αυτά που είχαν πριν από μερικές δεκαετίες. Και αυτό νομίζω ότι γίνεται σε όλες τις επιστήμες, έχουμε μια διαλεκτική σχέση και μια ανατpοπή.

-Θεωρείτε λοιπόν ότι ο συγγραφέας του ιστορικού μυθιστορήματος έχει αυτόν τον περιορισμό, να ξεκινά από τα γεγονότα...

Κuριαζής: Ναι, ο συγγραφέας μπορεί να δίνει τη δική του ερμηνεία, όταν αυτή δεν είναι τελείως αντίθετη από τα γεγονότα. Δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι γράφει ιστορικό μυθιστόρημα όταν διαστρεβλώνει ένα ιστορικό γεγονός, λέγοντας, για παράδειγμα, ότι ο Ναπολέων νίκησε στο Βατερλώ. Αυτό μπορεί μόνο να γίνει σε βιβλία τύπου «τι θα γινόταν αν», και θα μπορούσε να ονομαστεί φανταστική ιστοριογραφία.

Zήρας: Νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε σ' αυτό. Τα γεγονότα που συνθέτουν το πλαίσιο αναφοράς ενός ιστορικού μυθιστορήματoς πρέπει να είναι διασταυρωμένα και επιβεβαιωμένα από διάφορες πηγές. Από κει και πέρα υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πεδίο ελευθερίας του συγγραφέα, να ενεργήσει με τπ δική του φαντασία. Λόγου Χάριν, να αναπτύξει την ψυχική αποτύπωση του ιστορικού πλαισίου στις τύχες των ανθρώπων, στις ιδέες και στις πεποιθήσεις τους. Άλλωστε, γνωρίζουμε όλοι ότι n ίδια n ιστορία ανακαλύπτει διαρκώς, με νέα ευρήματα και τεκμήρια, το παρελθόν της. Πράγμα που σημαίνει ότι τίποτε δεν είναι στατικό...

Βιτάλη: Ο συγγραφέας χρειάζεται τη φαντασία του για να κάνει επιλογές σε διλήμματα -γιατί πολλές φορές n φαντασία μπορεί να συνθέσει μια πιο «πραγματική» πραγματικότητα. Όταν ξεκίνησα την «Ιερή Παγίδα» και έψαχνα τους ήρωές μου, στην περίπτωση του πρωταγωνιστή μου, του 14χρονου lάκωβου, σκόνταψα πάνω σε μια διάσταση απόψεων στα ιστορικά εγχειρίδια: αλλού αναφερόταν ότι ο Μωάμεθ σκότωσε τον lάκωβο και αλλού ότι ο Μωάμεθ τον πήρε στο χαρέμι του. Εκεί έπρεπε να κάνω μια επιλογή και, πειδή δεν ήθελα να είναι αυθαίρετη, συνέχισα να ψάχνω. Και ανακάλυψα στις πηγές της Βενετίας τον Ιάκωβο να ζει στη Βενετία ως έμπορος. Έτσι κλήθηκα να του φτιάξω μια ζωή για το άγνωστο τμήμα του βίου του. Αν ο συγγραφέας δεν έχει εκεί την πλήρη ελευθερία, τότε δεν είναι συγγραφέας.

-Νιώσατε καθόλου σ' αυτήν την πορεία αμφιβολία για το αν θα έπρεπε ή όχι να γράψετε κάτι;

Βιτάλη: Να το πω κι έτσι: κάθε φορά που ένα κουδουνάκι κινδύνου μου έλεγε ότι δεν έπρεπε να γράψω κάτι, το έγραφα. Πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο να τολμάς να πηγαίνεις κόντρα σε κάποια πράγματα. Κι ας σε λένε «αιρετικό». Υπάρχει πλέον ένα ρεύμα που τολμάει να συγκρουστεί με παλαιότερες αλήθειες. Να εκθέσει τους προβληματισμούς του. Τάσσομαι μ' αυτήν τη μερίδα, γιατί πιστεύω ότι το μέλλον θα μας δώσει περισσότερη ελευθερία να είμαστε ο εαυτός μας και να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.

-Τι συμβαίνει, ωστόσο, με τον αναγνώστη που νομίζει ότι θα μάθει ιστορία μέσα από το ιστορικό μυθιστόρημα;

Zήρας: Είναι γεγονός ότι πολλές γενιές ελλήνων αναγνωστών σχημάτισαν μια συγκεκριμένη αίσθηση και, έπειτα, βεβαιότητα για το πώς έγιναν τα πράγματα στη νεότερη ιστορία μας, βασισμένοι σε λαϊκά μυθιστορήματα τα οποία ακόμα και ως τα μέσα του 20ού αιώνα δημοσιεύονταν σε επιφυλλιδικές συνέχειες σε εφημερίδες. Η ζωή των οπλαρχηγών και αγωνιστών του 1821 ήταν ένα από τα αγαπητά θέματα αυτού του είδους, που οι ρίζες του φτάνουν ως τις λαϊκές φυλλάδες του 18ου αιώνα. Αλλά προφανώς σημασία έχουν εδώ οι στερεότυπες έννοιες με τις οποίες ανασκευαζόταν n ιστορία και διαβαζόταν αυτή μορφή του λαϊκού μυθιστορήματος. Ποιος ήταν ο καλός και ο ηρωικός, ποιος ο βίαιος και κτηνώδης, ποια η ωραία και σεμνή κ.ο.κ. Όλα αυτά υποτάσσονταν σε μια εθνοκεντρική αντίληψη, η οποία, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, προετοιμαζόταν από ανάλογα στερεότυπα με βάση τα οποία ήταν γραμμένα τα βιβλία ιστορίας της στοιχειώδους και της μέσης εκπαίδευσης. Πράγμα που συνέβαλε στην ιδεολογική μας διαμόρφωση και επηρέασε την πολιτική σκέψη όλων μας. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η εθνιστική μας συσπείρωση προωθήθηκε από τη λαϊκή δεξιά, το ίδιο έντονα στηρίχθηκε και από τη λαϊκή αριστερά!

Πεpαντωνάκnς: Το παραδοσιακό ιστορικό μυθιστόρημα υποκαθιστούσε την ιστορία. Το κοινό που δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να διαβάσει ένα ιστορικό εγχειρίδιο επέλεγε το ιστορικό μυθιστόρημα, που θεωρείτο μια ακριβής ανάπλαση των ιστορικών γνώσεων. Πλέον δεν ισχύει κάτι τέτοιο, γιατί έχει γίνει συνείδηση ότι το ιστορικό μυθιστόρημα δεν αναφέρεται σε, αλλά σημαίνει μια πραγματικότητα, με άλλα λόγια κατασκευάζει τη δική του. Βέβαια ο αναγνώστης πάντα ταυτίζει αυτά που διαβάζει με την πραγματικότητα, δεν ξέρω αν θα το ξεπεράσει ποτέ. Μόνο αν ανοίξει η αναγνωστική του βεντάλια θα μπορέσει να αλλάξει νοοτροπία.Υπάρχουν όμως και συγγραφείς που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αδυναμία αυτή του αναγνώστη να ταυτίζει ό,τι διαβάζει με την πραγματικότητα. χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Νταν Μπράουν. που στον Κώδικα Nτα Bίντσι ισχυρίζεται (σε εισαγωγική σελίδα του βιβλίου) ότι οι πηγές του είναι εξακριβωμένες...

Κυριαζής: Το καλό ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να αποτρέπει τον αναγνώστη απ' αυτό το λάθος -και όχι να τον εκμεταλλεύεται για να πουλήσει περισσότερο. Μάλιστα, θα έλεγα ότι στόχος του καλού ιστορικού μυθιστορήματος είναι να βοπθάει τον αναγνώστη να πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα στη διάθεσή του για ιστορική γνώση. Να λειτουργεί σαν απεριτίφ, να τον κάνει να θέλει να μάθει περισσότερα, να διαβάσει ιστορία.

Περαντωνάκης: Εδώ θα διαφωνήσω. Δεν είναι στόχος του ιστορικού μυθιστορήματος να παίρνει τον αναγνώστη από το χέρι για να τον οδηγήσει στην ιστοριογραφία. Δεν υπάρχει άμεση σύνδεση λογοτεχνίας και μη λογοτεχνίας στο επίπεδο της γνώσης. Γιατί δεν είναι η γνώση αυτό που κερδίζει κάποιος διαβάζοντας ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Επιπλέον, ο ίδιος ο συγγραφέας δεν είναι υποχρεωμένος να τηρήσει την ιστορική δεοντολογία, να δηλώνει πηγές ή να κατευθύνει σε μια βιβλιογραφία. Κινείται σε ένα πολύ διαφορετικό ήθος, που είναι αυτό του μυθιστορήματος.

Βιτάλη: Πιστεύω ότι με τα ιστορικά μυθιστορήματα ο αναγνώστης βιώνει ιστορικές εμπειρίες, που τον βοηθούν να οξύνει τπν κριτική του σκέψη απέναντι στην ιστορία και στη σημερινή πραγματικότητα. Αυτό το θεωρώ πολύ πιο σημαντικό. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι ο στόχος ενός ιστορικού μυθιστορήματος είναι διδακτικός ή εκπαιδευτικός.

-Πιστεύετε ότι οι έλληνες συγγραφείς μειονεκτούν απέναντι στους ξένους ομότεxvούς τους;

Κυριαζής: Το παράπονό μου θα έλεγα πως είναι το ότι, ενώ οι ξένοι ιστορικοί συγγραφείς κάθονται και ψάχνουν τα αρχεία, οι έλληνες λειτουργούν αρκετά πιο πρόχειρα -και γι' αυτό και δεν γράφουν ιδιαίτερα ιστορικά μυθιστορήματα. Ποιος έλληνας έχει καθίσει να μελετήσει έστω και τπν Ελληνική Επανάσταση για να γράψει ένα μυθιστόρημα; Ποιος έχει ασχολπθεί με τα... σκοτεινά σημεία της ιστορίας, όπως λέει n κυρία Βιτάλη; Με τη σφαγή των Τούρκων στην Τριπολιτσά, για παράδειγμα; Ο Πάτρικ Ο' Μπράιαν, που ανέφερα νωρίτερα, έχει γράψει είκοσι μυθιστορήματα με τους ίδιους ήρωες, αλλά κάθε ιστορία του βασίζεται στα αρχεία του Βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού, οι ναυμαχίες που περιγράφει είναι βασισμένες σε αλπθινά γεγονότα. Ποιος Έλληνας μπαίνει στον κόπο;

Ζήρας: Νομίζω ότι ο έλληνας συγγραφέας δεν έχει μάθει να εργάζεται ως μυθιστοριογράφος που προηγουμένως ανατρέχει σε ένα πλέγμα τεκμηρίων. Δεν έχει συνηθίσει να κάνει αρχειακή δουλειά-να ψάχνει δηλαδή, να κάνει έρευνα. Ένα μεγάλο μέρος τπς πεζογραφικής παραγωγής μας θεμελιώνεται στην ανάπτυξη ενός συναισθήματος ή μιας ιδεοληψίας για τη ζωή και τον κόσμο, και συνήθως το συναίσθημα και η ιδεοληψία αρχίζουν να χάνουν την πυκνότητά τους μετά τις πρώτες πενήντα σελίδες.

Κυριαζής: Θα ήθελα να συμπληρώσω σ' αυτό ότι είναι και θέμα παιδείας, Γιατί δεν διδάσκεται σωστά στα σχολεία η ιστορία στην Ελλάδα. Βλέπω τους φοιτητές μου να μην ξέρουν ούτε τα βασικά... Γι' αυτό νομίζω ότι είναι καλό που ασχολούμαστε με το ιστορικό μυθιστόρημα, Διαφωνώ λίγο με τον κ. Περαντωνάκη. Θεωρώ ότι το ιστορικό μυθιστόρημα έχει και μια αποστολή, να κάνει τον αναγνώστη να μαθαίνει.

-Κύριε Περαντωνάκη, ποιες θα λέγατε εσείς ότι είναι οι αρετές ενός καλού ιστορικού μυθιστορήματος;

Περαντωνάκnς: Να στοχεύει στην αναζήτηση ταυτότητας, Ψάχνω το παρελθόν για να δω τον εαυτό μου, τις ρίζες μου. Ψάχνω άλλες πλευρές στην ιστορία που δεν ήξερα, λιγότερο ίσως προβεβλημένες, όχι αναγκαστικά φανταστικές. Δίνω έμφαση στις μαρτυρίες, στις αφανείς πηγές. Βλέπω με διαφορετικό τρόπο τον εαυτό μου, το έθνος μου. Εκτός αυτών, όλες τις αρετές που πρέπει να έχει ένα καλό μυθιστόρημα. Γιατί το ιστορικό μυθιστόρημα είναι, βέβαια, μυθιστόρημα,

Βιτάλη: Προσωπικά πιστεύω ότι μια αρετή που θα πρέπει να έχει ένα μυθιστόρημα, ιστορικό ή μη (αν και δεν πιστεύω ουσιαστικά σ' αυτήν τη διάκριση), πέρα από την απόλαυση που προσφέρει το λογοτεχνικό κείμενο, είναι ότι στο βάθος του θα πρέπει να είναι ηθικό, Και λέγοντας ηθικό δεν εννοώ μέσα στα στενά πλαίσια της ηθικής και της ανηθικότητας, όπως αυτά έχουν παγιωθεί, αλλά κάτι διαφορετικό. Να υπάρχει μέσα στις σελίδες του ένα αίσθημα δικαίου, να υπερασπίζεται το δίκαιο. Να εισπράττει ο αναγνώστης τη δικαίωση του εαυτού του. Να νιώσει ότι δικαιώνεται n ύπαρξή του. Ότι δεν έχει ζήσει άσκοπα. Νομίζω ότι αυτό εννοούσε και ο κ. Κυριαζής μιλώντας για τον παιδευτικό ρόλο του ιστορικού μυθιστορήματος.

Κυριαζής: Όντως η αίσθηση του δικαίου, στην οποία αναφέρεται n κ. Βιτάλη, είναι ουσιαστικά η ανάγκη κάθαρσης στο τέλος Επομένως προσβλέπει σε μια διάπλαση. Έχει παιδευτικό χαρακτήρα.

-Μήπως, όμως, αυτή η αίσθηση δικαίου δημιουργεί άλλους περιορισμούς;

Περαντωνάκης: Φοβάμαι ότι φτιάχνουμε πάλι ένα ακόμα στερεότυπο. Φεύγουμε από το κλασικό, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούμε μια άλλη στερεοτυπική αντίληψη για τα πράγματα, που πολλές φορές την επιβάλλουμε ως τη μόνη. Ο συγγραφέας προβάλλει έντονα μέσα στο μυθιστόρημα τη δική του θέση, η οποία είναι εξίσου ιδεολογικά προσδιορισμένη απέναντι στην ιστορία, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μπλέκεται και πάλι σε μια μονοδιάστατη αντίληψη για τα πράγματα. Μόνη απάντηση. κατά τη γνώμη μου. είναι τα λεγόμενα «ανοιχτά» μυθιστορήματα. που επιτρέπουν διαφορετικές εκδοχές, τις παρουσιάζουν ισότιμα. Έστω και υποκειμενικά. Κάτι τέτοιο κάνει για παράδειγμα η Ρέα Γαλανάκη στο μυθιστόρημά της «Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά», όπου δεν προβάλλει κάποια τελεσίδικη θέση.

Ζήρας: Έχει δίκιο ο κ. Περαντωνάκης που λέει ότι όσο πιο ανοιχτό είναι το μυθιστόρημα τόσο πιο ελεύθερος είναι ο αναγνώστης να βρει τον εαυτό του. Γιατί άμα ορίσεις στον αναγνώστη τι είναι καλό και τι δεν είναι, ξαναμπαίνεις στο μονοπάτι των στερεοτυπιών, αποσκοπώντας στη χειραγώγηση.

-Θεωρείτε, κ. Βιτάλη, ότι είναι δύσκολο για ένα συγγραφέα να μην πάρει θέση;

Βιτάλη: Θα έλεγα ότι η δυσκολία είναι να πάρεις θέση και να εκτεθείς. Φοβάμαι ότι αυτά τα βιβλία στα οποία οι συγγραφείς δεν παίρνουν θέση είναι αποστασιοποιημένα μυθιστορήματα ιδεών δοκιμιακού χαρακτήρα. Στην πραγματικότητα δεν μπορείς να είσαι ένας... υπεράνω αφηγητής. Ο συγγραφέας εμπλέκεται συναισθηματικά και αυτό χαρίζει βάθος στην αφήγηση. Αλλά και ο σημερινός αναγνώστης, πιστεύω, αυτό που ζητά στις σελίδες ενός μυθιστορήματος δεν είναι να βγάλει μόνος του κάποια συμπεράσματα αλλά να... μαγευτεί. Να ταυτιστεί και να βιώσει έναν ολόκληρο νέο κόσμο που θα του δώσει εμπειρίες, τις οποίες δεν θα μπορούσε ποτέ να γνωρίσει στη ζωή του. Για να το πετύχει αυτό ο συγγραφέας πρέπει να μπορεί να αφεθεί στον ήρωα σαν ερωτευμένος. Αν αντισταθείς σ' αυτήv την παρόρμηση και σταθείς απ' έξω, παρατηρώντας τον ήρωα και τις καταστάσεις αποστασιοποιημένος, δεν θα γευτείς ποτέ τη μαγεία του. Και δεν θα μεταδώσεις ποτέ μαγεία στον αναγνώστη. Η μαγεία γίνεται όλο και περισσότερο, πιστεύω, το ζητούμενο από τις σελίδες ενός μυθιστορήματος, καθώς όλο και περισσότερο εκλείπει από την πραγματική ζωή.

Περαντωνάκης: Ή μπορείς να απλωθείς στις ποικίλες θέσεις που σε προβλημάτισαν και να τις αφήσεις να βρουν το δρόμο τους Έχετε κάνει κάποιες επιλογές, χωρίς αυτές που απορρίψατε να είναι ολότελα εσφαλμένες η κάθε μια έχει το δίκιο της -και πρέπει όλες αυτές να εκφραστούν. Και με τον τρόπο αυτό μένει και η εντύπωση ότι ο συγγραφέας δεν προσπαθεί να καθοδηγήσει.

Ζήρας: Μήπως, όμως, πρέπει να παραδεχτούμε ότι κάθε αφήγηση εκφράζει τελικά μια θέση, μια αντίληψη για τη ζωή; Νομίζω και εγώ ότι τα περισσότερα μυθιστορήματα αυτό κάνουν, όμως n αξία και η διαφορά του καθενός από τα υπόλοιπα δεν βρίσκεται στα υλικά του, στο τι βάζει ο μυθιστοριογράφος στη μαρμίτα του. Νομίζω πως βρίσκεται στην ποσότητα του κάθε υλικού. Εκεί παραδέχομαι τη μαστοριά. .

-Κύριε Κυριαζή, το δικό σας σχόλιο;

Κυριαζής: Επειδή έχω και τις παρωπίδες του επιστήμονα, θεωρώ ότι ένα καλό ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να σέβεται την ιστορία. Να σέβεται τις πηγές -και αυτό μπορεί να λύσει πολλά διλήμματα.

-Σας ευχαριστώ...

Νίκη Ορφανού

Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Μάιος 2008

Ανήλικη γροθιά

«…Η τρύπα στη γλώσσα μου, που πριν αρχίσω το τατουάζ χωρούσε μπίλια των 10g, τώρα είχε φτάσει στα 6g. Κάθε φορά που την ξεχείλωνα πονούσε τόσο πολύ, που με έκανε να λέω πως δεν γίνεται να μεγαλώσει άλλο. Κάθε φορά που έβαζα μια μεγαλύτερη μπίλια, έχανα τη γεύση μου για όλη τη μέρα. Ο συνεχής πόνος με έκανε ευερέθιστη, με έκανε να θέλω να πεθάνει όλος ο κόσμος. Και φυσικά, με το γνωστό εγωισμό μου, ξεσπούσα συνεχώς πάνω στον Άμα. Ωστόσο, έτσι είμαι εγώ. Τόσο απλά. Έχω την ευφυΐα και τις ευαισθησίες μιας μαϊμούς…»

Η Ιαπωνία σήμερα. Ανήλικη βία. Τατουάζ. Τρυπήματα. Αλκοόλ. Ναρκωτικά. Μοναξιά. Απέραντο κενό. Η Χιτόμι Κανεχάρα, που στα 11 παράτησε το σχολείο και στα 20 έκανε μπεστ σέλλερ με τη «Γλώσσα του φιδιού» παραείναι μέσα στα πράγματα και δίνει γερές δόσεις Ιαπωνικής… σαδομαζοχιστικής βίας στο βραβευμένο βιβλίο της. Δεν θα ‘θελα να το είχα γράψει, με κέρδισε όμως η αμεσότητά του. Κάτι σα σβουριχτό χαστούκι που σε κάνει να το θυμάσαι για καιρό. Ανήλικα γιαπωνεζάκια μακριά απ’ την οικογένεια και τα σπίτια τους δεν έχουν τι άλλο να κάνουν και κυνηγούν τα όριά τους παίζοντας με τη φωτιά, με τον πόνο και το θάνατο καθημερινά λες και γλείφουν ένα ηδονικό γλειφιτζούρι. Τόσο απλά.

Το στόρυ; Όταν η Λούι γνωρίζει τον Άμα σ’ ένα μπαρ μαγεύεται από τη διχαλωτή του γλώσσα και αποφασίζει να τρυπήσει και τη δική της. Τα υπόλοιπα είναι σεξ, ντραγκς και φλερτ με την καταστροφή.

X ιτόμι Κανεχάρα

«Η γλώσσα του φιδιού»

Μετάφραση Γιάννης Σπανδώνης

126 σελίδες
Εκδόσεις "Ωκεανίδα"

Νύχτα

Με έχουν λοιπόν όλοι απαρνηθεί;
Ή τους απαρνήθηκα εγώ
έχοντας απαρνηθεί τον εαυτό μου;

Τα όρια της ελευθερίας

"Μπορεί να μη συμφωνώ με όσα λες,
αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να τα λες."

Οι μπλόγκερς γνωρίζουμε πού σταματά η ελευθερία μας. Είναι το σημείο που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Όταν παραβαίνουμε αυτό το όριο σημαίνει ότι η οργή είναι πιο δυνατή από τον αυτοέλεγχο.

Αλλά οι κοινωνίες έχουν νόμους. Και ο καθένας πληρώνει το τίμημα της επιλογής του να εκφράζεται κατά βούλησιν.

Για πρώτη φορά ωστόσο στην ιστορία του κόσμου ο άνθρωπος έχει αυτή τη μεγαλειώδη δυνατότητα!

ΕΝΑ BLOG ΜΝΕΣΑ ΣΤΟ BLOG

www.KivotosNoe.blogspot.com

ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Γεια! Το όνομά μου είναι Εlisealveda Noe. Αυτό το blog είναι του Θεού. Δημιουργήθηκε για να καταγράφουμε όσα συμβαίνουν κατά την παραμονή μας στην Κιβωτό μαζί με τα 50.000 ζώα και τουλάχιστον 1.000.000 έντομα που φιλοξενούμε. Κατ’ εντολή του Θεού θα ζήσουμε μαζί 6 μήνες, μέχρις ότου σταματήσει ο κατακλυσμός και βγούμε πάλι έξω στον κόσμο. Που λέει ο λόγος κόσμο, αφού δεν θα υπάρχει εκεί έξω κανείς. Ο Θεός θα τον καταστρέψει για τις αμαρτίες του, είπε. Εδώ και σαράντα χρόνια μας είχε προειδοποιήσει αλλά... Σόδομα και Γόμορρα! Έτσι διάλεξε εμάς για να φέρουμε εις πέρας το έργο της σωτηρίας του κόσμου, διότι θα ήταν, λέει, μεγάλος μπελάς να τον καταστρέψει ολοσχερώς και μετά να τον ξαναφτιάξει από την αρχή. Μόνο τα έντομα να σκεφτείς σε πιάνει τεταρταίος. Τώρα το συνειδητοποίησα με όλα αυτά εδώ μέσα να βουίζουν τρελαμένα. Είπα στον άντρα μου να πετάξουμε μερικά, όμως χωρίς την έγκριση του Θεού γίνεται; Τα θέλει όλα. Αλλά έξι μήνες είναι, θα περάσουν, ελπίζω, χωρίς απρόοπτα.

Ψάρια, ευτυχώς, δεν έχουμε διότι αυτά δεν παθαίνουν τίποτα στη βροχή. Βέβαια δεν μπορώ να φανταστώ τι αμαρτίες μπορεί να κάνει ένα ψάρι. Που οι καρχαρίες τρώνε ανθρώπους; Αυτό όμως θεωρείται αμαρτία άμα πεινάς; Πάντως αν θέλει μπορεί να τα καταστρέψει μετά ρουφώντας τη θάλασσα.

Στο blog θα έχω ανοικτά τα σχόλια, αν κάποιος θέλει να επικοινωνεί μαζί μας, αλλά φαντάζομαι θα έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους.

Καλή αρχή.

(Αναρτήθηκε από τη blogger Νoe στις 10 Σεπτεμβρίου).

ΣΧΟΛΙΑ

Ανώνυμος είπε: «Noe καλώς όρισες. Πού βρίσκεσαι τώρα;»

Noe είπε: «Ακόμη στο έδαφος, φίλε. Μόλις άρχισε να ψιχαλίζει. Ο άντρας μου με τις κόρες μας ετοιμάζουν τις μερίδες για τα ζωντανά κι εγώ με τους γαμπρούς μας θα τα ταϊσουμε. Ελπίζω να τελειώσουμε μέχρι το πρωί.»

Ανώνυμος είπε: «Με παίρνετε μαζί σας; Μπορώ να σας βάλω μουσική στο blog και βιντεάκια για να παίρνετε διαφημίσεις.»

Noe είπε: «Μη εισενέγκεις ημάς εις πειρασμόν, διάβολε. Καληνύχτα.»

Ανώνυμος είπε: «Οκέυ. Σου λέει τίποτα ότι είμαι πολύ νέος για να πεθάνω;»

ΔΑΓΚΩΜΑ ΦΙΔΙΟΥ

Ήθελα να γράφω συχνότερα αλλά εδώ μέσα γίνεται της τρελής. Βρέχει καρεκλοπόδαρα. Έχουμε σηκωθεί από το έδαφος και πλέουμε προς την Αφρική, λέει ο άντρας μου. Εδώ μέσα όλα είναι under control εφόσον τα ζώα έχουν ταϊστεί. Ξεραίνονται στον ύπνο και μπορούμε να κάνουμε τις δουλειές μας. Μαγείρεμα, καθάρισμα. Μη φανταστείτε τίποτ’ άλλο και κολαστείτε άδικα. Ο άντρας μου λέει εδώ δεν ξέρουμε αν θα μας φτάσουν οι σακούλες σκουπιδιών. Δίκιο έχει, τα περιττώματα κοντεύουν να μας πνίξουν. Εμείς όμως σαν ζευγάρι θέλουμε, δεν θέλουμε τις ιδιαίτερες στιγμές μας; Είχαμε και τον πρώτο μας θάνατο. Μια αρκουδίνα τη δάγκωσε φίδι. Βλέπετε, είμαστε ο ένας πάνω στον άλλον. Ο Noe είπε τις νύχτες να κρατάμε βάρδιες μη μας δαγκώσουν κι εμάς. Ο Θεός δεν μας είχε προετοιμάσει για τέτοια. Ας βάλει τώρα το χεράκι Του. Το πρόβλημα με το πτώμα της αρκούδας είναι ότι δεν μπορούμε να το πετάξουμε έξω γιατί, άμα ανοίξουμε, θα πλημμυρίσουμε. Ο Noe λέει να το τεμαχίσουμε και να το μαγειρέψουμε για τα άλλα ζώα γιατί σε λίγο θα τελειώσουν οι eπρομήθειες έτσι που τρώνε. Τώρα αυτό θα είναι αμαρτία; Αν με λαμβάνει ο Θεός ας μου απαντήσει. Κατά τα άλλα everything under control.

(Αναρτήθηκε από τη blogger Noe στις 25 Νοεμβρίου).

ΣΧΟΛΙΑ

Ανώνυμος είπε: «Πλησιάζετε το βράχο του Γιβραλτάρ, σας βλέπω. Όλοι εδώ έξω έχουμε τρομερή αγωνία. Αγοράζουμε τρόφιμα και κάνουμε σεξ ασταμάτητα. Μερικοί πεθαίνουν πάνω στους οργασμούς. Παρακαλώ βοηθείστε με. Πάρτε με μαζί σας.»

Noe είπε: «Συνεχίζετε να υπηρετείτε τον Σατανά και ζητάτε βοήθεια;»

Ανώνυμος είπε: «Ουκ επ’ άρτο μόνο ζήσετε –όσο ζήσετε- άνθρωπος, καλή μου.»

ΓΑΛΟΠΟΥΛΑ ΨΗΤΗ

Ούτε ξέρω πώς περνάει ο καιρός. Όλα εξακολουθούν να είναι under control εκτός από μια τρομακτική δυσοσμία που έχει ποτίσει την κιβωτό, τα ρούχα μας, τα σώματά μας. Δεν ξεχωρίζω τη μυρωδιά των ανθρώπων από των ζώων. Τέτοια αποκτήνωση. Σήμερα -25 Δεκεμβρίου- είχα μια ασυγκράτητη επιθυμία για γαλοπούλα ψητή, δεν ξέρω γιατί. Έτσι έσφαξα μία κρυφά. Στον Noe είπα ότι τα κακάρωσε μόνη της, μέσα σε τόσα πτώματα που σκουντουφλάμε πάνω τους, ακόμη ένα. Τώρα άμα θέλεις τόσο πολύ κάτι και δεν κρατιέσαι, είναι αμαρτία; Πάντως τη φάγαμε και την καταφχαριστηθήκαμε, Θεέ μου συγχώρα με. Και ούτε φωνή ούτε ακρόαση από τον Ύψιστο. Δεν ξέρω τι να υποθέσω. Οι αμαρτίες εξακολουθούν να είναι οι ίδιες εδώ μέσα όπως ήταν στον έξω κόσμο; Ο Noe δεν θέλει ν’ ακούει τίποτα πια. Αφού ούτε μια ματιά δεν μου ρίχνει. Που ο παλιός Noe που με κυνηγούσε όλη μέρα και τα βράδια, αχ, εκείνα τα βράδια… Πάω τώρα γιατί έχω ετοιμόγεννη μια κατσίκα, η ρουφιάνα σαν κότα του καθότανε του τράγου και μπροστά στα μάτια μου.

(Αναρτήθηκε από τη blogger Noe στις 25 Δεκεμβρίου).

ΣΧΟΛΙΑ

Ανώνυμος είπε: «Για κάποιο λόγο μου εξάπτεις τη φαντασία. Αχ, και να ‘μουνα μαζί σου τις νύχτες.»

Noe είπε: «Πίσω μου σ’ έχω σατανά! Κι έχω ανάψει. Πλέουμε στο Λυβικό και κάνει μια ζέστη!»

Ανώνυμος είπε: «Τι φοράς; Εγώ ένα ολόσωμο κολλητό κατάμαυρο γυαλιστερό δέρμα.»

ΠΑΝΖΟΥΡΛΙΣΜΟΣ

Θεέ μου, αν με λαμβάνεις, βάλε το χεράκι Σου. Εδώ μέσα θα τρελαθούμε. Τα τρόφιμα έχουν τελειώσει, το μόνο που έχει μείνει είναι τραχανάς και ο Noe είναι αλλεργικός στα σιτηρά. Ευτυχώς οι κότες ακόμη γεννάνε και τρώμε κανά αυγό. Με τα ζώα δεν υπάρχει πρόβλημα. Τρώνε το ένα το άλλο. Έτσι αραιώνουμε και λιγάκι. Ο Noe, χρυσοχέρης άνθρωπος, έφτιαξε ένα πατέντο να παίρνει νερό από τη στέγη κι έτσι δεν κινδυνεύουμε από λειψυδρία τουλάχιστον. Σκέφτηκα να κάνω ένα ντουσάκι αλλά δε βαριέσαι. Για ποιον να το κάνω; Μη με κολάσει κιόλας. Όπου και να γυρίσω, βλέπω τα ζώα να ζευγαρώνουν. Είναι η εποχή τους. Αφού να σκεφτείς χτες βράδυ μια μαϊμού κυνηγούσε τον Noe ή ο Noe την κυνηγούσε; Θεός φυλάξει. Κατά τα άλλα everything under control.

(Αναρτήθηκε από τη blogger Noe στις 31 Ιανουαρίου).

ΣΧΟΛΙΑ

Ανώνυμος είπε: «Ζηλεύεις τη μαϊμού, κούκλα; Άνοιξέ μου να μπω.»

Noe είπε: «Παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον, διαόλου κάλτσα.»

Ανώνυμος είπε: «Λένε ότι έχω τα πιο υπέροχα μενεξελιά μάτια στον μάταιο τούτο κόσμο. Τι λες;»

ΜΥΣΤΗΡΙΟ

Δεν ήθελα να το γράψω αυτό αλλά είναι ντοκουμέντο. Χτες βράδυ καταμέτρησα τα εναπομείναντα ζωντανά. Για τα έντομα ούτε λόγος. Ας το κάνει ο Noe, που χαμουρεύεται με τις μαϊμούδες και κολάζεται. Δεν ξέρω τι κόσμο θα φτιάξουμε εκ νέου με τέτοια τερτίπια. Λοιπόν ανακάλυψα ένα καινούριο ζώο. Υβριδικό! Μαύρο, κατάμαυρο με γυαλιστερό δέρμα. Αιλουροειδές. Με μακριά ουρά υψωμένη. Με μυτερά αυτάκια, σαν τα κερατάκια του διαβόλου. Και με υπέροχα μενεξελιά μάτια, τα πιο ωραία που έχω δει. Δεν καταλαβαίνω πώς τρύπωσε εδώ μέσα και πότε. Πάντως δεν ήταν απ’ την αρχή. Πρέπει ν’ ανησυχώ ότι έβαλε ο διάβολος το ποδάρι του;

ΣΧΟΛΙΑ

Ανώνυμος είπε: «Συγχώρα με, δεν θα σου σχολιάσω σήμερα.»

Noe είπε: «Κρίμα. Το είχα τόση ανάγκη».

Ανώνυμος είπε: «Έχω κάτι καλύτερο. Χε χε χε».

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΚΌΣΜΟΥ!

Τα χέρια μου τρέμουν αλλά θα προσπαθήσω να καταγράψω όσα συνέβησαν τις τελευταίες ημέρες. Η βροχή σταματάει σιγά σιγά. Βλέπω μάλιστα στον ορίζοντα το ουράνιο τόξο. Είμαι σταματημένη πάνω σ’ ένα βουνό. Ο χάρτης λέει ότι ονομάζεται Αραράτ. Και φοβάμαι. Εδώ μέσα δεν υπάρχει πια κανείς ζωντανός. Έχασα τα παιδιά μου από πείνα. Αρνήθηκαν να φάνε πτώματα γιατί είναι, λέει, αμαρτία. Τον άντρα μου, τον χρυσό αυτόν άνθρωπο, τον καταβρόχθισαν οι μαϊμούδες του. Τώρα δεν έχω πια κανέναν. Κοιμάμαι πάνω στα πτώματα. Η καρδιά μου πάει να σπάσει. Κανονικά έπρεπε να είχα πεθάνει κι εγώ. Το ζήτησα επανειλημμένα και πήρα απάντηση τη σιωπή Του! Μέχρι που πίστεψα ότι ποτέ στ’ αλήθεια δεν μας είχε ζητήσει να σώσουμε τον κόσμο και ότι ήταν μόνο στο κεφάλι του Noe. Η αμφιβολία κόντεψε να με τρελάνει. Στο τσακ ήμουν. Αλλά… Αλλά μπήκε ξαφνικά στη ζωή μου εκείνος. Δηλαδή το αιλουροειδές! Εκείνη τη μοιραία νύχτα που τον ανακάλυψα με κράτησε τόσο τρυφερά στην αγκαλιά του, να, ακόμη ανατριχιάζω. Μου είπε λόγια αγάπης ξεχασμένα. Με χάιδεψε απαλά. Έκλαψα στον ώμο του κι έγλειφε τα δάκριά μου. Και μετά… Και μετά… Ω, μετά… Θεέ μου, συγχώρεσε την αμαρτωλή δούλη Σου. Δεν μπόρεσα να αντισταθώ σε μια τόσο μεγάλη και –πώς να το πω;- υπέροχη αμαρτία. Ήταν κάτι πιο δυνατό από μένα. Κι όταν είναι κάτι πιο δυνατό από σένα, πιάνεται σαν αμαρτία;

Η βροχή τώρα έχει σταματήσει εντελώς. Σε λίγο θα βγούμε έξω. Είμαστε μόνο οι δυο μας. Εγώ και το αιλουροειδές! Και θα ξαναφτιάξουμε τον κόσμο μαζί, λέει, απ’ την αρχή. Μόνο που ακόμα δεν μου έχει πει το όνοματάκι του. Κάποια στιγμή μια φρικτή υποψία μου πέρασε από το μυαλό αλλά ούτε θέλω να το σκέφτομαι. Ω, Θεέ μου, δεν ξέρω αν τα είχες έτσι σχεδιάσει. Ή κάπου χάθηκε το control; Αλλά εγώ –ντρέπομαι που το λέω- νιώθω τόσο, μα τόσο ευτυχισμένη. Είναι αμαρτία αυτό;

(Αναρτήθηκε από τη blogger Noe την 1 Απριλίου).

ΟΥΔΕΝ ΣΧΟΛΙΟ

(Η εικονογράφιση του Αύγουστου Βιτάλη Γκέσκερ, 11 ετών)

(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΘΝΟΣ της Πρωτοχρονιάς 2008)

Τώρα σιωπώ...

Γιατί το ΤΕΛΟΣ τόσο αντιστέκεται;

ΑΝΟΙΚΤΟΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΜΟΥ

Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στη Λέσχη Ανάγνωσης Διονύσου και ιδιαίτερα στην ψυχή της λέσχης, τη συγγραφέα Βούλα Μάστορη, για τη ζεστή και όμορφη βραδιά που μου χάρισαν σήμερα καθώς ήμουν προσκεκλημένη τους μετά από την ανάγνωση της "Ιερής Παγίδας".
Ακόμη ευχαριστώ όλα τα μέλη της λέσχης για τα θερμά τους λόγια σε σχέση με το βιβλίο, που έδειξαν ότι το χάρηκαν, και ιδιαίτερα την Τζένη για την τόσο περιεκτική της εισήγηση.
Τέτοιες βραδιές πραγματικά χαρίζουν ηθική ικανοποίηση στον συγγραφέα. Εύχομαι να συνεχίσουν τα διαβάσματά τους και να είναι πάντα καίριες και ουσιαστικές.

ΚΛΕΙΣΤΟΝ

Φεύγω…

Στην αρχή ήταν μονάχα μια αίσθηση.

Σαν μια παρουσία που χωρίς να τη βλέπεις πλανιέται στο χώρο.

Κοιτάζεις πίσω σου. Κανείς. Ωστόσο η αίσθηση παραμένει.

Σε λίγο μια ανάσα ταράζει τη σιωπή.

Ρωτάς: Ποιος είναι; Δεν αποκρίνεται κανείς.

Βαδίζεις τυφλά, με τα χέρια μπροστά τεντωμένα απ’ το φόβο μην ακουμπήσεις, μη σκοντάψεις, μη σ’ αγγίξει και τρομάξεις. Ύστερα έρχεται ο ήχος. Ολόγυρα μια μακρινή μουσική, ή είναι ψιθυριστές κραυγές που εκλιπαρούν για βοήθεια;

Στην άκρη του χάους μια σκάλα. Ν’ ανέβεις; Όχι. Οδηγεί χαμηλά. Οι ψίθυροι δυναμώνουν. Τώρα κάνει μπάσιμο η μουσική. Κιθάρες! Ακουστικές και ηλεκτρικές. Τώρα ξεπετάγονται μπάσα και ντραμς που σε ξετρελαίνουν. Διστάζεις. Δειλιάζεις Φοβάσαι; Δεν θέλω να βλέπω. Δεν θέλω να δω. Και δεν μπορώ να σταματήσω.

Στο βάθος διακρίνω κάτι που γυαλίζει. Φωτεινά σημάδια. Τα μάτια του. Με καρφώνει και παραλύω. Τώρα πια δεν βαδίζω. Μια δύναμη με σέρνει κοντά του. Κλείνω τα μάτια να μη βλέπω. Και βλέπω πιο καθαρά. Σφαλίζω τ’ αυτιά να μην ακούω τη μουσική απ’ τις λιγωμένες κιθάρες. Και τις ακούω μέσα μου. Ήχοι και φωνές. Ήχοι και φωνές και φώτα-βλέμματα. Αρχίζουν να ξεχωρίζουν.

Τώρα η αίσθηση σε αγκαλιάζει.

Νιώθεις τα χέρια δυνατά να σε σφίγγουν. Κολλάνε τα σώματα και καίγονται απ’ την υφέρπουσα τόσον καιρό λαχτάρα να ενωθούν.

Έχει καθάρια μπλε μάτια. Μια κουρασμένη φωνή. Έρωτα και πυρετό.

Θέλει να υπάρξει ξανά. Αυτό θέλει. Μου κάνει τον ερωτευμένο και με εκλιπαρεί.

Ξανά ερωτευμένη λοιπόν;

Φεύγω…

Ενδίδω στην αποπλάνηση. Δεν έχω τη δύναμη να τον αρνηθώ. Με θέλει όλη δική του. Βουτάω μαζί του στο χάος. Κι ό,τι γίνει.

Μπορεί που και που να γράφω κάποιο νέο του. Αν καταφέρνω να ξεκλέβω χρόνο.

Αυτό που καλούμαι να κάνω ξεκίνησε από αυτό εδώ το μπλογκ, περπάτησε για λίγο μαζί του και τώρα ζητά αποκλειστικότητα. Για πόσο; Δεν ξέρω να πω.


Σας ευχαριστώ από καρδιάς φίλοι μου

Nuwanda, Composition Doll, Μαμαλούκα, Σταυρούλα,
Αναγνώστρια, Reader, Sfrang, Παργινέ, Μάνο Κοντολέων, Βασίλη Ρούβαλη,
Χρήστο Φασούλα, Γιώργο Γλυκοφρύδη, Εαρινή Συμφωνία, Μπάμπη, Ioeu, Ariel
Πατριάρχη, Κatoikidio, librofilo, Alef, Sergio, simon says, ανάσα ελπίδας, ange-ta, αθεόφοβο, pellegrina, pirgari, advocatus diaboli, so far, 2σΧ2, πιτσιρίκο, σπύρο σεραφείμ, industrialdaisies, lena manta, νίκο διακογιάννη, the therapist, anastassios, basileios, weaver, τάκη τσαντίλα, yiorgo και όσους μπορεί να μου διέφυγαν τώρα αλλά υπάρχουν στην καρδιά μου

για την αγάπη σας, τις ευχές σας, τα καλά σας λόγια, τα σχόλια και την συντροφιά που πάντα είχα και θα έχω ανάγκη.

in memoriam

Καλό κατευόδιο
ΝΟΡΜΑΝ ΜΕΪΛΕΡ
του "Γυμνοί και Νεκροί"
του "Οι σκληροί δεν χορεύουν"
του "Φωτιά στο Φεγγάρι"
της "Μαίριλιν"
όλης εκείνης της εποχής.

ΚΛΕΙΣΤΟΝ

Φεύγω…

Στην αρχή ήταν μονάχα μια αίσθηση.

Σαν μια παρουσία που χωρίς να τη βλέπεις πλανιέται στο χώρο.

Κοιτάζεις πίσω σου. Κανείς. Ωστόσο η αίσθηση παραμένει.

Σε λίγο μια ανάσα ταράζει τη σιωπή.

Ρωτάς: Ποιος είναι; Δεν αποκρίνεται κανείς.

Βαδίζεις τυφλά, με τα χέρια μπροστά τεντωμένα απ’ το φόβο μην ακουμπήσεις, μη σκοντάψεις, μη σ’ αγγίξει και τρομάξεις. Ύστερα έρχεται ο ήχος. Ολόγυρα μια μακρινή μουσική, ή είναι ψιθυριστές κραυγές που εκλιπαρούν για βοήθεια;

Στην άκρη του χάους μια σκάλα. Ν’ ανέβεις; Όχι. Οδηγεί χαμηλά. Οι ψίθυροι δυναμώνουν. Τώρα κάνει μπάσιμο η μουσική. Κιθάρες! Ακουστικές και ηλεκτρικές. Τώρα ξεπετάγονται μπάσα και ντραμς που σε ξετρελαίνουν. Διστάζεις. Δειλιάζεις Φοβάσαι; Δεν θέλω να βλέπω. Δεν θέλω να δω. Και δεν μπορώ να σταματήσω.

Στο βάθος διακρίνω κάτι που γυαλίζει. Φωτεινά σημάδια. Τα μάτια του. Με καρφώνει και παραλύω. Τώρα πια δεν βαδίζω. Μια δύναμη με σέρνει κοντά του. Κλείνω τα μάτια να μη βλέπω. Και βλέπω πιο καθαρά. Σφαλίζω τ’ αυτιά να μην ακούω τη μουσική απ’ τις λιγωμένες κιθάρες. Και τις ακούω μέσα μου. Ήχοι και φωνές. Ήχοι και φωνές και φώτα-βλέμματα. Αρχίζουν να ξεχωρίζουν.

Τώρα η αίσθηση σε αγκαλιάζει.

Νιώθεις τα χέρια δυνατά να σε σφίγγουν. Κολλάνε τα σώματα και καίγονται απ’ την υφέρπουσα τόσον καιρό λαχτάρα να ενωθούν.

Έχει καθάρια μπλε μάτια. Μια κουρασμένη φωνή. Έρωτα και πυρετό.

Θέλει να υπάρξει ξανά. Αυτό θέλει. Μου κάνει τον ερωτευμένο και με εκλιπαρεί.

Ξανά ερωτευμένη λοιπόν;

Φεύγω…

Ενδίδω στην αποπλάνηση. Δεν έχω τη δύναμη να τον αρνηθώ. Με θέλει όλη δική του. Βουτάω μαζί του στο χάος. Κι ό,τι γίνει.

Μπορεί που και που να γράφω κάποιο νέο του. Αν καταφέρνω να ξεκλέβω χρόνο.

Αυτό που καλούμαι να κάνω ξεκίνησε από αυτό εδώ το μπλογκ, περπάτησε για λίγο μαζί του και τώρα ζητά αποκλειστικότητα. Για πόσο; Δεν ξέρω να πω.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς φίλοι μου

Nuwanda, Composition Doll, Μαμαλούκα, Σταυρούλα,
Αναγνώστρια, Reader, Sfrang, Παργινέ, Μάνο Κοντολέων, Βασίλη Ρούβαλη,
Χρήστο Φασούλα, Γιώργο Γλυκοφρύδη, Εαρινή Συμφωνία, Μπάμπη, Ioeu, Ariel
Πατριάρχη, Κatoikidio, librofilo, Alef, Sergio, simon says, ανάσα ελπίδας, ange-ta, αθεόφοβο, pellegrina, pirgari, advocatus diaboli, so far, 2σΧ2, πιτσιρίκο, σπύρο σεραφείμ, industrialdaisies, lena manta, νίκο διακογιάννη, the therapist, anastassios, basileios, weaver, τάκη τσαντίλα, yiorgo και όσους μπορεί να μου διέφυγαν τώρα αλλά υπάρχουν στην καρδιά μου

για την αγάπη σας, τις ευχές σας, τα καλά σας λόγια, τα σχόλια και την συντροφιά που πάντα είχα και θα έχω ανάγκη.

Τα ΓΙΑΤΙ και τα ΠΩΣ του ιστορικού μυθιστορήματος από την πλευρά του συγγραφέα

Πρόσφατα σκεφτόμουν τι ήταν εκείνο που με έσπρωξε στο να ασχοληθώ μ' αυτό που ονομάζεται ιστορικό μυθιστόρημα. To 1990 είχα ήδη γράψει 2 μυθιστορήματα με σύγχρονη θεματολογία, το ΑΝΝΑ Χ. και την ΚΟΙΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ. Χωρίς να είμαι παρελθοντολάτρης -το αντίθετο θα έλεγα- άρχισα να αισθάνομαι ότι με τραβούσε το παρελθόν, οι μνήμες, τα γεγονότα που προϋπήρξαν και σε ένα βαθμό διαμόρφωσαν τη σημερινή πραγματικότητα. Άρχισα να επιθυμώ να ξεπηδήσω απ' τον εαυτό μου και να περιπλανηθώ σε άλλες εποχές, άλλους κόσμους, άλλες κουλτούρες, άλλα ήθη και έθιμα. Να κάνω ένα μεγάλο ταξίδι στον κόσμο.
Εκείνη την εποχή η τηλεόραση είχε μπει δυναμικά στη ζωή μας και μέσα από το γυάλινο κουτί μαθαίναμε εν ριπεί οφθαλμού ο,τιδήποτε συνέβαινε στην άκρη του κόσμου σήμερα. Όλοι τα γνωρίζαμε όλα όσα συνέβαιναν σήμερα. Τότε άρχισε να μεταβάλλεται κάτι μέσα στο μυαλό μου. Το σήμερα έπαψε να με ενδιαφέρει πια σαν "υλικό". Ήταν πολύ γνωστό και εύκολα αναλυόμενο και προσβάσιμο. Εκείνο που πήρε τη θέση του στη σφαίρα των ενδιαφερόντων μου ήταν οι αιτίες των σημερινών γεγονόταν. Οι άλλες εποχές. Το βάθος του χρόνου. Και άρχισα να καταδύομαι. Πρώτα στην εποχή του Πολυταχνείου με την ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ και κατόπιν με το ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΟΒΟΥ στο ύστερο Βυζάντιο, μέχρι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα, την ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ.
Παράλληλα με τη δική μου αλλαγή και κατάδυση διαπίστωνα και μια αλλαγή στις αναγνωστικές συνήθειες των αναγνωστών, οχι μόνον εντός Ελλάδος. Οι αναγνώστες επιθυμούσαν όπως και εγώ το βάθος της ιστορίας από την επιφάνεια του σήμερα που την αναμασούσαν τα μέσα διαρκώς. Και οι δυο μας επιθυμούσαμε το ίδιο. Να γνωρίσουμε κάτι διαφορετικό που ωστόσο οδηγούσε στους σημερινούς εαυτούς μας.
Έτσι κάπως ξεκίνησε η ιστορική έρευνα που άρχισε να γίνεται μυθιστόρημα. Και σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, το ιστορικό μυθιστόρημα κατέχει μια περίοπτη θέση στις προτιμήσεις των αναγνωστών και πολλές φορές το βλέπουμε να αναρριχάται ακόμη και στις λίστες των μπεστ σέλλερς. Η προσωπική μου διάθεση δεν στόχευε φυσικά ούτε στις προτιμήσεις του κοινού, ούτε στην ευπωλησία (δικός μου όρος). Στόχευε στη δική μου ανάγκη να γνωρίσω καινούρια (αλλά παλιά) πράγματα και να τα κρίνω με σημερινά κριτήρια.
Αν κάποιος με ρωτούσε τι είναι το πιο σημαντικό στη συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος θα έλεγα 2 πράγματα: α) Να είναι σωστή η έρευνα και β) όλες οι σκηνές του μυθιστορήματος να είναι σχετικές. Δεν το ήξερα αυτό όταν ξεκίνησα το γράψιμο του πρώτου μου βιβλίου με θέμα ιστορικό. Το έκανα ασυνείδητα. Ώσπου σύντομα συνειδητοποίησα την πολύ μεγάλη του σημασία.
ΣΩΣΤΗ ΕΡΕΥΝΑ και ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΚΗΝΕΣ λοιπόν ήταν και είναι (πιστεύω) η αρχή για ένα ιστορικό μυθιστόρημα.
Ποιοί όμως γράφουν ιστορικό μυθιστόρημα σήμερα και τι αξία έχει ή θα έχει στο βάθος του χρόνου;

(Θα συνεχιστεί).

Ιστορικού μυθιστορήματος συνέχεια...

Στο σχόλιό μου για τον τρόπο ανάγνωσης του ιστορικού μυθιστορήματος σήμερα υπήρξε απάντηση από τον κ. Κυριαζή στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ και την δημοσιεύω. Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού δημοσιεύτηκε και η ανταπάντηση. Ο διάλογος σίγουρα βοηθάει τον προβληματισμό και τη διαμόρφωση γνώμης. Χάρηκα πολύ που δόθηκε έστω και με αυτόν τον τρόπο η δυνατότητα συζήτησης για τον ιστορικό μυθιστόρημα που βρίσκεται σε άνθιση πάλι στις μέρες μας και μοιάζει να βρίσκει έναν νέο δρόμο προς το μέλλον.

Αναζητώντας την ιστορική ακρίβεια

Μία απάντηση στην κυρία Λεία Βιτάλη

Διάβασα με ενδιαφέρον το γράμμα της κυρίας Βιτάλη ως απάντηση στην παρουσίαση από μένα του βιβλίου της Ιερή παγίδα, θεωρώ τον διάλογο πολύ σημαντικό και για το λόγο αυτό απαντώ συνοπτικά σε ορισμένες παρατηρήσεις της.

Πραγματικά, εστίασα την παρουσίασή μου στην ιστορική πλευρά του μυθιστορήματος και όχι στην λογοτεχνική του, γιατί άποψή μου είναι πως ένα ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να είναι κοντά στην ιστορία. Γνωρίζω πως υπάρχουν άλλες απόψεις, με τις οποίες απλά διαφωνώ. Γνωρίζω επίσης τις χολυγουντιανές απόψεις που είδαμε πρόσφατα στα Τροία, 300 και Μ. Αλέξανδρος, με τις οποίες επίσης διαφωνώ και θα συνεχίσω να διαφωνώ. Όμως δεν βλέπω σε ποιο σημείο απαξίωσα το βιβλίο της κυρίας Βιτάλη. Ως επιστήμων έχω συνηθίσει να δέχομαι για τις δημοσιεύσεις μου κριτική (το γνωστό ως refereering) και να ασκώ, και το να μου εντοπίζουν άλλοι κάποια λάθη δεν το θεωρώ ούτε υποτιμητικό ούτε απαξιωτικό.

Και ως προς τη νέα θεώρηση, ναι, είναι αναγκαία, αλλά πρέπει να βασίζεται σε στοιχεία, και εδώ έγκειται μία δεύτερη βασική διαφωνία μου με την κυρία Βιτάλη, γιατί δεν νομίζω πως η Ιερή παγίδα δίνει τέτοια στοιχεία, εκτός αν δεν τα αντιλήφθηκα.

Ως προς ορισμένες λεπτομέρειες, ακόμα και αν δεχτούμε την ύπαρξη γαλλικών σαπουνιών, δεν γνωρίζω να αναφέρεται η χρήση τους στο Βυζάντιο, και ως προς το κάπνισμα η συγγραφεύς δεν διευκρινίζει ότι πρόκειται για όπιο (όταν γράφουμε «καπνός», σκεπτόμαστε ως συνειρμό το «ταμπάκο»). Χαίρομαι πάντως που τουλάχιστον παραδέχεται τη μη ύπαρξη της Ιεράς Εξέτασης ως θεσμού και πως το «υγρό πυρ και στολές το χρησιμοποίησα ό,τι ταίριαζε στην αφήγησή μου». Επίσης χαίρομαι που σιωπηρά αποδέχεται τις υπόλοιπες παρατηρήσεις μου ως προς τις ιστορικές ανακρίβειες, γιατί δεν απαντά.

Ως προς την ιστορία της άλωσης, κυκλοφόρησε μετά την παρουσίασή μου το The fall of Constantinople των D. Nicolle, J. Halclon, S. Turnbull (Osprey 2007) όπου οι αναγνώστες μπορούν να βρουν τις απόψεις των τριών διακεκριμένων σύγχρονων βρετανών ιστορικών για την πολιορκία. Για τον Νοταρά καταλήγουν: «Δεν υπάρχει ένδειξη ότι αυτός ο έμπειρος και πραγματιστής πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός ήταν με καμιά πραγματική έννοια προδότης».

Ως προς τον αριθμό των υπερασπιστών, ενώ δεν υπάρχει συμφωνία για τον ακριβή αριθμό τους, η μεγάλη πλειοψηφία των σύγχρονων ιστορικών δέχεται τους 7-8.000. Δεδομένου δε του μήκους των τειχών της Κωνσταντινούπολης, 3.000 δεν θα επαρκούσαν σε καμία περίπτωση για την υπεράσπισή τους και μάλιστα για δύο μήνες, εναντίον πολλαπλάσιου εχθρού.

Η κυρία Βιτάλη τονίζει πως το βιβλίο της δεν είναι ένα «κακό ιστορικό μυθιστόρημα» (όπου δεν γνωρίζω τι εννοεί με την λέξη «παραδοσιακό»). Αν η Ιερή παγίδα είναι έργο φαντασίας, τότε δέχομαι πως έκανα λάθος εστιάζοντας στην ιστορική ακρίβεια. Τότε όμως τι λόγο είχε η ιστορική έρευνα δώδεκα χρόνων που έκανε η ίδια; Και φυσικά συμφωνώ με την γνώμη της για τον Μαύρο Άγγελο, τον οποίο παρουσίασα ως έργο που ασχολείται με την περίοδο, όχι ως παράδειγμα ιστορικής ακρίβειας.

Τέλος, ίσως η κυρία Βιτάλη να έπρεπε να διευκρινίσει ποιος είναι ο στόχος του «αιρετικού μυθιστορήματός» της. Αν είναι να διασκεδάσει τους αναγνώστες λογοτεχνικά, τότε δέχομαι πως η κριτική μου είναι άστοχη. Αν έχει στόχο να καταστρέψει ένα σύμβολο της ελληνικής ιστορίας (και γνωρίζω καλά τη φορτισμένη υφή της λέξης) τότε θα έπρεπε να εξηγήσει το γιατί.

Προσωπικά πιστεύω και αναζητώ ως ασχολούμενος επιστημονικά με την οικονομική ιστορία την ιστορική αλήθεια, όσο πικρή και μη κολακευτική και αν είναι, φτάνει να είναι αλήθεια.

Καθένας είναι ελεύθερος βέβαια να γράφει ό,τι θέλει. Ελπίζω όμως να μου αναγνωρίζετε, στο πλαίσιο αυτής της ελευθερίας, το δικαίωμα της διαφωνίας. Και πραγματικά διαφωνώ σε αρκετά σημεία με την κυρία Βιτάλη ως προς τη θεώρηση της ιστορίας, όπως θα διαφωνούσα π.χ. και με οποιονδήποτε θα έγραφε ένα «αιρετικό μυθιστόρημα» για τον Λεωνίδα, παρουσιάζοντάς τον ως ρίψασπι και προδότη.

Τελειώνοντας, θέλω να θυμίσω πως ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν ήταν άτολμος και άχρωμος αυτοκράτορας που εγκαταλείπει το τείχος και σκοτώνεται μυστηριωδώς στο παλάτι. Τόσο ως δεσπότης όσο και ως αυτοκράτωρ ήταν ηγέτης με σπάνιες ικανότητες, πολεμούσε στην πρώτη γραμμή, εμψύχωνε τους στρατιώτες του και σημείωσε αξιόλογες επιτυχίες: Ελευθέρωσε οριστικά την Πελοπόννησο από τους Φράγκους, τους εξεδίωξε από την Αττική και τη Βοιωτία, φτάνοντας μέχρι τη Θεσσαλία, υπερασπίστηκε με ηρωισμό αν και χωρίς επιτυχία το Εξαμίλλιο εναντίον των Τούρκων και αντιστάθηκε με επιτυχία σε πολιορκία των Τούρκων στο φρούριο της Λήμνου.

Πραγματικά, η ενωτική του πολιτική συνάντησε σφοδρή αντίσταση από τμήμα του λαού και του κοντόφθαλμου κλήρου. Το αν είχε δίκιο μπορεί να το κρίνει κανείς από την κατάσταση της Ελλάδας όταν ελευθερώθηκε το 1828: Ήταν μια πάμφτωχη χώρα, με σοβαρή έλλειψη παιδείας και πολιτισμού. Αντίθετα, τους αιώνες που είχαν μεσολαβήσει, η ευρωπαϊκή Δύση γνώρισε την Αναγέννηση, τη θεσμική οικονομική επανάσταση του 17ου αιώνα (δημιουργία κεφαλαιαγορών, χρηματιστηρίων και πολυεθνικών ανωνύμων εταιρειών), το Διαφωτισμό και τη βιομηχανική επανάσταση.

Νίκος Κυριαζής
(Δημοσιεύτηκε στο ΔΙΑΒΑΖΩ Οκτωβρίου 2007)


Και η ανταπάντηση.

ΤΡΑΒΕΣΤΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ;

Αγαπητέ κ. Μπασκόζο,

Επειδή ο κ.Κυριαζής επανέρχεται με καινούριο «χτύπημα» κατά της ΙΕΡΗΣ ΠΑΓΙΔΑΣ, αυτή τη φορά κατηγορώντας με εμμέσως πλην σαφώς ότι γράφω ό,τι θέλω ενώ συγχρόνως αναρωτιέται τι νόημα είχαν τα 12 χρόνια έρευνας εκ μέρους μου, θεωρώ υποχρέωσή μου να απαντήσω έστω εν τάχει για να μη καταχραστώ της φιλοξενίας σας.

Κατ’ αρχήν για να τελειώνουμε με τα «λάθη», τα οποία «ανακάλυψε» κατά τη γνώμη του παγιδευμένος ο ίδιος σε ένα είδος άχρηστης κριτικής, έχω να πω ότι ή έχουμε διαβάσει διαφορετικά βιβλία ή τα ίδια βιβλία τα διαβάσαμε διαφορετικά. Θα όφειλε όμως, εφόσον υποτίθεται ότι ασκεί κριτική, να είναι πιο ενημερωμένος πριν εκτεθεί. Του συστήνω ως εκ τούτου να διαβάσε Miklosich-Mueller και Φαίδωνα Κουκουλέ για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι ότι τα περίφημα γαλλικά σαπούνια ήταν πράγματι εν χρήσει στο Βυζάντιο, για να αναφερθώ ενδεικτικά σε ένα από τα «λάθη» μου που φαίνεται ότι τον κάνει να… αφρίζει. Ωστόσο είναι ολοφάνερο ότι το θέμα που καίει τον κ. Κυριαζή δεν είναι τα ιστορικά λάθη. Αυτά είναι το προπέτασμα. Το θέμα του είναι οι απόψεις που προβάλλονται στην ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ. Ο κ. Κυριαζής ασκεί, αντί κριτικής, ενός είδους… λογοκρισία εξαπολύοντας μύδρους και, από θέση ισχύος, απαξιώνει έως καταργεί το βιβλίο μου! Εκεί τον οδηγεί ο… πατριωτισμός του, το μεγάλο πρόβλημα των Ελλήνων, όπως έλεγε και ο Ροϊδης. (Αναφερόμενη στον πατριωτισμό είναι ευνόητο ότι μιλάω για την υπερβολή). Η διαφωνία λοιπόν έγκειται στον ηρωικό και επικό χαρακτήρα της άλωσης, τον οποίο θεωρεί ότι το μυθιστόρημα τον αμφισβητεί. Δικαίωμά του. Το ίδιο έκανε με αφορμή το προηγούμενο μυθιστόρημα μου, Το ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΟΒΟΥ, εκπρόσωπος της εκκλησίας, αλλά δεν το ονόμασε κριτική. Αναρωτιόταν κι εκείνος –με άλλη αφορμή- ποιος είναι ο στόχος μου και τι πιστεύω. Ο στόχος μου λοιπόν, και τότε και τώρα, είναι να προβληματίσω τους αναγνώστες μου ώστε να δουν από άλλη οπτική γωνία ένα κατασκευασμένο και καθησυχαστικό παρελθόν. Όπως το είδα κι εγώ μετά από αυτά τα 12 χρόνια έρευνας. Όπου όταν αναφερόμαστε στην έρευνα δεν περιοριζόμαστε βέβαια στις ημερομηνίες, τις μάχες, τις στολές ή τα… σαπούνια. Αλλά ενδιαφερόμαστε για τα κίνητρα των ανθρώπων της εξουσίας, τις συγκυρίες, την ατμόσφαιρα της εποχής προχωρώντας σε καινούριες συσχετίσεις. Ωστόσο, σαν συγγραφέας, πέρα από αυτά και πάνω απ’ όλα, οφείλω να ψυχαγωγήσω τους αναγνώστες μου έστω και ξεβολεύοντάς τους.

Τελειώνοντας θα ήθελα να καλέσω τον κ. Κυριαζή αλλά και όποιον άλλον επιθυμεί να συμμετάσχει σε μια ανοιχτή συζήτηση μέσα από τις σελίδες του περιοδικού σας –εφόσον φυσικά κι εσείς το βρίσκετε ενδιαφέρον- πάνω στο σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα και τα όρια κριτικής-λογοκρισίας σχετικά με αυτό.

Ευχαριστώ για την φιλοξενία

Λεία Βιτάλη
(Δημοσιεύτηκε στο ΔΙΑΒΑΖΩ Οκτωβρίου 2007)

Για το Ιστορικό Μυθιστόρημα

Μπορεί το scanner να μη δούλεψε αλλά υπάρχουν και οι καλοί φίλοι. Έτσι σήμερα είμαι σε θέση να δημοσιεύσω την κριτική του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ για την Ιερή Παγίδα.
Ακολουθεί η επιστολή που στάλθηκε στο περιοδικό με τις απορίες και κάποιες απόψεις μου επί του θέματος.
Σε επόμενο ποστ θα δημοσιεύσω την απάντηση του κριτικού και την ανταπάντηση της συγγραφέως. Κατόπιν ίσως μπορέσουμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα και να ανταλλάξουμε απόψεις, εάν το θέμα κριθεί ενδιαφέρον. Προσωπικά το θεωρώ αρκετά σημαντικό εφόσον και στην Ελλάδα πλέοντα ιστορικά μυθιστορήματα καλύπτουν ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της βιβλιοπαραγωγής.

Η ΚΡΙΤΙΚΗ

"Αναζητώντας την ιστορική ακρίβεια

Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι η πιο δύσκολη μορφή μυθιστορήματος γιατί απαιτεί να συνδυάζονται δυο προϋποθέσεις : να είναι καλό ως μυθιστόρημα και ταυτόχρονα να είναι σωστό ιστορικά. Το πραγματικά μεγάλο ιστορικό μυθιστόρημα, που είναι σπάνιο σε παγκόσμια κλίμακα, πρέπει επιπλέον να προτείνει και κάτι περισσότερο, π.χ. μια νέα θεώρηση-προσέγγιση της ιστορικής περιόδου όπου διαδραματίζεται, όπως π.χ. το Πόλεμος και ειρήνη.

Η Ιερή παγίδα έχει ως ιστορικό υπόβαθρο την πτώση της Κωνσταντινούπολης και τα πρώτα χρόνια (δεκαετίες) μερικών εξορίστων Βυζαντινών στη Βενετία. Είναι μια περίοδος με την οποία έχουν ασχοληθεί πολλοί ξένοι και έλληνες ιστορικοί και μυθιστοριογράφοι, όπως ο σερ Στήβεν Ράνσιμαν The fall of Constantinople, o David Nicolle Constantinople 1453 (Osprey 2000), ο Mika Waltari Ο μαύρος άγγελος και ο Κώστας Κυριαζής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

Θα συγκεντρώσω τις παρατηρήσεις μου στο ιστορικό πλαίσιο του μυθιστορήματος, προσπαθώντας να εντοπίσω τα πραγματικά γεγονότα και τις «παρεμβάσεις» της κ. Βιτάλη. Βασικοί ήρωες είναι η οικογένεια του μεγάλου δούκα (πρωθυπουργού) του Βυζαντίου Λουκά Νοταρά, και κυρίως των παιδιών του, Ιάκωβου (υπαρκτού) και Ιουστίνης, που γράφει υποτίθεται το χρονικό έχοντας καταφύγει στη Βενετία.

Το πρώτο «εύρημα» του βιβλίου είναι πως ο σουλτάνος Μωάμεθ βλέπει ένα πορτρέτο του Ιακώβου (έφηβου 14 ετών τότε) από τον Μπελίνι (που ζωγράφισε και το πορτρέτο του ίδιου του Μωάμεθ) και τον ερωτεύεται παράφορα. Έτσι, στόχος του Μωάμεθ είναι να κατακτήσει την πόλη όχι μόνο για τη δόξα και την πολιτική του φιλοδοξία αλλά για να κερδίσει τον Ιάκωβο, ένας μύθος που θυμίζει την ωραία Ελένη και την πολιορκία της Τροίας.

Το δεύτερο «εύρημα»είναι ο σκοτεινός ρόλος δολοπλόκου και προδότη που αποδίδει η κ. Βιτάλη στον Λουκά Νοταρά, ο οποίος συνωμοτεί για να ανατρέψει τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να κυβερνήσει στη θέση του μετά την παράδοση της πόλης με μυστική συμφωνία του Νοταρά με τον Μωάμεθ! Η συνωμοσία πετυχαίνει, ο στυλοβάτης της άμυνας γενοβέζος αρχηγός Ιωάννης Ιουστινιάνης τραυματίζεται θανάσιμα από βέλος Έλληνα, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έχει συμφωνήσει να αποσυρθεί στον Μυστρά, όμως ο Μωάμεθ δεν κρατά την υπόσχεσή του, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος σκοτώνεται μυστηριωδώς στο…Παλάτι και όχι αμυνόμενος στα τείχη, όπως είναι η επικρατούσα άποψη.

Πρόκειται για ένα αντιηρωικό μυθιστόρημα που υποβιβάζει τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο σε άχρωμο άνθρωπο που από πείσμα δεν παραδίδει την πόλη, ενώ ο όχλος και οι μοναχοί τον λοιδορούν και την εγκαταλείπουν και ο Νοταράς παρουσιάζεται ως τελείως αποτυχημένος και αστόχαστος συνωμότης…

Ας δούμε τι γνωρίζουμε για τα γεγονότα : Πράγματι, το 1453 υπήρχαν δυο «παρατάξεις» στο Βυζάντιο (ή καλύτερα την Κωνσταντινούπολη) οι «ενωτικοί», με αρχηγό τον Κωνσταντίνο, που για να σωθεί το Βυζάντιο με τη βοήθεια της Δύσης είχαν αποδεχθεί την πρωτοκαθεδρία του πάπα και των καθολικών, και οι «ανθενωτικοί» με τον Γεννάδιο και τον Νοταρά, που προτιμούσαν τους Οθωμανούς από την ένωση. Πρέπει επίσης να δεχθούμε πως οι δυτικοί , οι «Φράγκοι», ήταν παλαιοί εχθροί του Βυζαντίου, από το 1204 και μετά. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος, ως δεσπότης του Μυστρά, τους είχε εκδιώξει από την Πελοπόννησο και είχε φτάσει πολεμώντας εναντίον τους μέχρι τη Θεσσαλία. Οπότε το μίσος των Βυζαντινών εναντίον τους ήταν δικαιολογημένο. Ο Κωνσταντίνος όμως θεωρούσε πως μεταξύ δύο κακών η θρησκευτική υποταγή στον πάπα με τη διατήρηση της πολιτικής ανεξαρτησίας ήταν το μικρότερο. Και η ανεξαρτησία μπορούσε να διατηρηθεί, έστω κι αν η πιθανότητα ήταν μικρή, μόνο με τη βοήθεια της Δύσης. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως το πνεύμα των σταυροφοριών ήταν ακόμα ζωντανό και οδήγησε στη μεγάλη σταυροφορία που καταστράφηκε από τον Βαγιαζίτ στην Νικόπολη το 1396, και πως ο ούγγρος Ιωάννης Ουνυάδης πολεμούσε αποτελεσματικά τους Οθωμανούς και, αν και νικήθηκε στο Κοσσυφοπέδιο, τους αναχαίτισε στο Βελιγράδι. Όσο για το αν η επιλογή του Κωνσταντίνου ήταν σωστή, φτάνει να σκεφθούμε πως ο 16^ος αιώνας ήταν ο αιώνας της Αναγέννησης στη Δύση, ο 17^ος της θεσμικής επανάστασης (κοινοβουλευτισμός, ανώνυμες εταιρείες, χρηματιστήρια, τράπεζες σε Αγγλία και Κάτω Χώρες) και ο 18^ος-19^ος του Διαφωτισμού και της βιομηχανικής επανάστασης, στα οποία η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν συμμετείχε.

Αν και ο Νοταράς πράγματι ήταν ανθενωτικός, η «προδοσία» του δεν στοιχειοθετείται από τις σύγχρονες πηγές, ούτε από μεταγενεστέρους. Επίσης πρέπει να θυμόμαστε πως από τους 7.500 υπερασπιστές της πόλης, 5.000 ήταν Έλληνες και οι άλλοι ξένοι, ανάμεσά τους οι 700 του Ιουστινιάνη. Πολέμησαν επί δύο μήνες με εξαιρετικό ηρωισμό (που τον αποσιωπά τελείως η συγγραφεύς) εναντίον πολλαπλασίων πολιορκητών. Οι δε 700 «ψωροπεζικάριοι» του Ιουστινιάνη (όπως τους αποκαλεί χλευαστικά ο Νοταράς στο βιβλίο) ήταν το πιο αξιόμαχο τμήμα και των δύο στρατών. Η αποχώρησή τους σήμανε και το ουσιαστικό τέλος της άμυνας.

Η συγγραφεύς χρησιμοποιεί επίσης νέα ονοματοποιία για μερικά πρόσωπα, τα κακόηχα «Κουρουλούκα» (για κυρ Λουκάς Νοταράς) και «Γιουστουνιάς» (για Ιουστινιάνης) που θα μπορούσε να είναι σε λαϊκή χρήση εκείνη την εποχή.

Στις λεπτομέρειες η συγγραφεύς δεν αποφεύγει ιστορικά λάθη και αναχρονισμούς : Αναφέρει «γαλλικά σαπούνια», σε μια εποχή που οι δυτικοί γενικά δεν φημίζονταν για την καθαριότητά τους και δεν πλένονταν σχεδόν καθόλου, «ναργιλέδες» όταν ο καπνός δεν είχε φτάσει στην Ευρώπη από την Αμερική, «γάλλους τραπεζίτες» που δεν αναφέρονται ακόμα στην ιστορική περίοδο αυτή (οι τραπεζικοί οίκοι που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται ήταν ιταλικοί, όπως οι Μέδικοι της Φλωρεντίας, και τον επόμενο αιώνα οι γερμανικοί, όπως οι Φούγγερ στο Augsburg), «βέλη με υγρή φωτιά» (το υγρόν πυρ δεν εκσφενδονιζόταν με βέλη αλλά με σιφώνια, και το περίεργο είναι πως η χρήση του δεν αναφέρεται από καμία πηγή της εποχής στην πολιορκία. Μήπως το μυστικό της παρασκευής του είχε απολεσθεί;), οι υπερασπιστές της πόλης ήταν 7.500-8.000 και όχι 3.000, «ναυτικές στολές» και γενικότερα στολές δεν είχαν ακόμα καθιερωθεί σε κανένα δυτικό στρατό και ούτε στο Βυζάντιο, η Καλλίπολη, ως πόλη και χερσόνησος, δεν βρίσκεται στην «απέναντι ακτή του Κερατίου», η «ζάχαρη» με τη σημερινή της μορφή δεν υπήρχε, η Κωνσταντινούπολη δεν εμπόδιζε τους Τούρκους να εισβάλουν στην Ευρώπη (τους είχε διευκολύνει σε τούτο ο Ιωάννης Καντακουζηνός στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1340, και είχαν ήδη υποτάξει τη Σερβία – Βουλγαρία). Η έκρηξη των «μπαρουτιών του Ιπποδρόμου» ως δολιοφθορά των συνωμοτών δεν αναφέρεται ιστορικά. «Ιερά Εξέταση» δεν υπήρχε ακόμα (δημιουργήθηκε στο τέλος του αιώνα, αρχές του 16^ου), οι μουσουλμάνοι υπολογίζουν τις χρονολογίες όχι από τη γέννηση του Μωάμεθ αλλά από τη φυγή του από τη Μέκκα προς τη Μεδίνα, ο Μέγας Αλέξανδρος δεν σκοτώθηκε από κάποιον φίλο του, όπως λέει στο βιβλίο ο Ιάκωβος Νοταράς στον Μωάμεθ, στο χριστιανικό Βυζάντιο δεν γίνονταν θηριομαχίες στον Ιππόδρομο και, από όσα γνωρίζω, η ορθόδοξη Εκκλησία δεν πούλησε ποτέ συγχωροχάρτια.

Η εικόνα που έχει η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης είναι θυσίας και ηρωισμού, κάτι αντίστοιχο με τη μάχη των Θερμοπυλών, όπου ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει πολεμώντας, όπως ο βασιλιάς της Σπάρτης Λεωνίδας. Αν δεχθούμε την άποψη της κ. Βιτάλη, τότε η πολιορκία θα έπρεπε να μας κάνει να ντρεπόμαστε. Πραγματικά, υπήρχαν πολλοί Βυζαντινοί που δεν πολέμησαν όπως οι εκατοντάδες (ή και χιλιάδες) καλόγεροι που προτιμούσαν την ασφάλεια των μοναστηριών από τον κίνδυνο στα τείχη, ή οι ίδιοι οι αδερφοί του Κωνσταντίνου, δεσπότες του Μυστρά Θωμάς και Δημήτριος, που τον άφησαν αβοήθητο. κανένας όμως ιστορικός δεν αμφισβητεί τον επικό χαρακτήρα της πολιορκίας και τον ηρωισμό των πολιορκημένων (ανάμεσά τους και μοναχών, που μάλιστα υπερασπίσθηκαν με επιτυχία έναν από τους πύργους των τειχών). Αυτός ο επικός χαρακτήρας θα ήταν αδύνατος αν όλοι οι υπερασπιστές ήταν ηττοπαθείς και αν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν ήταν μέχρι το τέλος εμψυχωτής της άμυνας."

Από τον Νίκο Κ. Κυριαζή

(Αναπληρωτή καθηγητή του οικονομικού τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας)

(Δημοσιεύθηκε στο ΔΙΑΒΑΖΩ τον Μάιο 2007)

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

"Η ανάγνωση του ιστορικού μυθιστορήματος σήμερα

Αγαπητέ κύριε Μπασκόζο,

Έχω ως αρχή μου, εδώ και είκοσι χρόνια που βρίσκομαι στον χώρο της λογοτεχνίας, να μη σχολιάζω τις κριτικές που γράφονται για τα βιβλία μου. Θεωρώ ότι η κριτική είναι τις περισσότερες φορές υποκειμενική ώστε κάθε σχολιασμός θα απέβαινε μάταιος. Επιπροσθέτως η αρνητική κριτική διαθέτει μια δυναμική που μπορεί να βοηθήσει τον συγγραφέα να δει με άλλη ματιά την επιτυχία ή αποτυχία των προθέσεών του και να επεξεργαστεί τις δυνατότητές του, πράγμα που έχει συμβεί και σε μένα στο παρελθόν και είμαι ευγνώμων στον κριτικό που διέπραξε την… «αδικία». Φυσικά αναφέρομαι στο είδος της κριτική η οποία ασχολείται με τη λογοτεχνικότητα του κειμένου. Διότι οποιαδήποτε άλλη μορφή κριτικής ενός λογοτεχνικού κειμένου ξεφεύγει από τον στόχο της και μοιάζει να υπηρετεί άλλα. Πρόσφατα στο τεύχος 474 του περιοδικού σας δημοσιεύτηκε μια «κριτική» για το τελευταίο βιβλίο μου «Ιερή Παγίδα» που θεωρώ ότι ξεφεύγει από τη λογική της λογοτεχνικής κριτικής. Ο συντάκτης της Νίκος Κυριαζής, εξ όσων γνωρίζω καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας και ο ίδιος συγγραφέας και γόνος συγγραφέα ιστορικών μυθιστορημάτων, αναφέρεται αποκλειστικά στα κατά τη γνώμη του «κακόηχα ονόματα» που χρησιμοποιούνται στο μυθιστόρημα, στα «ιστορικά λάθη», τα οποία πιστεύει ότι διέγνωσε, και στην διαφορετική οπτική θεώρηση της ιστορικής περιόδου με την οποία διαφωνεί, απαξιώνοντας το πόνημα και τη συγγραφέα του. Επειδή θεωρώ την «κριτική» του αδικαιολόγητα επικριτική που θίγει και απαξιώνει κυρίως την προσωπικότητά μου ως συγγραφέα έχω να παραθέσω τα παρακάτω.

1. Τι λόγο ύπαρξης έχει σήμερα ένα ιστορικό μυθιστόρημα; Ο ίδιος δίνει την απάντηση ορίζοντας τον κανόνα (και συμφωνώ σ’ αυτό) ότι το σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να προτείνει «μια νέα θεώρηση της ιστορικής περιόδου όπου διαδραματίζεται». Αυτόν τον κανόνα ο ίδιος τον αναιρεί παρακάτω υποστηρίζοντας την επικρατούσα ηρωική θεώρηση της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης και τον επικό της χαρακτήρα, όπως μέχρι στιγμής παρουσιάζεται στα παλαιού τύπου ιστορικά μυθιστορήματα, στα χρονικά και στα σχολικά εγχειρίδια, απαξιώνοντας την διαφορετική οπτική της «Ιερής Παγίδας».

2. Κάνει κριτική στη χρήση των λαϊκότροπων ονομάτων που χρησιμοποιούνται στο βιβλίο, όπως Κουρουλούκας (αντί Κυρ Λουκάς) και Γιουστουνιάς (αντί του Ιουστινιάνης), τα οποία ο ίδιος παρακάτω θεωρεί ότι μπορεί και να χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή, και πράγματι ήταν σε χρήση και αναφέρονται στο πόνημα του Κουτίβα περί Νοταράδων, μια από τις πηγές στις οποίες έχω ανατρέξει για τον σχεδιασμό των κυρίων χαρακτήρων του μυθιστορήματος.

3. Ήδη από τον τίτλο της βιβλιοκριτικής του ορίζει τον στόχο της: «Αναζητώντας την ιστορική ακρίβεια». Και κατά τη γνώμη του δεν υπάρχει ιστορική ακρίβεια στο βιβλίο μου. Και ο πλέον βιαστικός κριτικός πριν εξαπολύσει τους μύδρους του θα ανέτρεχε τουλάχιστον για τα επι μέρους σε κάποια εγκυκλοπαίδεια όπου θα διαπίστωνε ότι τα «γαλλικά σαπούνια» υπήρχαν από τον Θ’ αιώνα στη Γαλλία, ότι η ζάχαρη από το ζαχαροκάλαμο ήταν γνωστή από τον Ζ’ αιώνα (Ελευθερουδάκης), ότι η αφηγήτρια Ιουστίνη ήταν πραγματικό πρόσωπο, ότι ο ζωγράφος Μπελίνι που αναφέρεται στο βιβλίο δεν μπορούσε να είναι ο ίδιος που μετά από χρόνια ζωγράφισε τον Μωάμεθ αλλά ο πατέρας του (Babinger), ότι η «Ιερά εξέταση» θεωρητικά δημιουργήθηκε αργότερα, αλλά ήδη είχε χρησιμοποιηθεί και από την Ορθόδοξη εκκλησία εις βάρος ενός μαθητή του Πλήθωνα, του Ιουβενάλιου (όπως αναφέρεται σε επιστολή του Γεννάδιου Σχολάριου), ότι δεν αναφέρεται πουθενά στο κείμενο πως κάπνιζαν καπνό αλλά είναι γνωστό ότι «φτιάχνονταν» καπνίζοντας όπιο, για να αναφερθώ σε μερικά από τα «λάθη» που διέγνωσε ο βιβλιοκριτικός πάνω στα οποία στηριζόμενος κάνει την κριτική του. Σχετικά με τον αριθμό των πολεμιστών που έλαβαν μέρος στην πολιορκία οι μαρτυρίες (Σφραντζής, Κριτόβουλος, Δούκας,Ασίκ Ζαντέ) διίστανται ενώ για τις στολές και το υγρό πυρ χρησιμοποίησα ό,τι ταίριαζε στην αφήγησή μου χωρίς να αποκλείω μια διαφορετική πραγματικότητα.

Εν κατακλείδι θα ήθελα να διευκρινίσω ότι η «Ιερή Παγίδα» δεν διεκδικεί τον τίτλο του παραδοσιακού ιστορικού μυθιστορήματος καθώς ο όρος δεν αναφέρεται ούτε στο εξώφυλλο. Η προσπάθεια της συγγραφέως ήταν ανθρωποκεντρική και όχι περιγραφική των γεγονότων που έχουν κατά κόρον αναλυθεί. Μετά από έρευνα 12 χρόνων στις πηγές προέκυψαν 2 βιβλία με θέμα το Βυζάντιο (Το Παραμύθι του Μεγάλου Φόβου και η Ιερή Παγίδα) όπου ο εστιασμός έγινε στα πρόσωπα, στην ατμόσφαιρα και σε μια διαφορετική θεώρηση της ιστορικής περιόδου, τα κενά των οποίων η συγγραφέας, ως όφειλε, συμπλήρωσε με τη φαντασία της. Άρα δεν παραδίδει… μαθήματα ιστορίας. Πέρα από την απόλαυση η μη του κειμένου το βιβλίο ίσως δίνει ένα ερέθισμα για να σκεφτεί ο αναγνώστης διαφορετικά το διαχρονικό παιχνίδι της ιστορίας. Ήδη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου η αφηγήτρια Ιουστίνη λέει ότι δεν ξέρει αν έγιναν έτσι ακριβώς τα πράγματα όπως θα τα διηγηθεί, αλλά δεν έγιναν ούτε έτσι ακριβώς όπως τα λένε οι άλλοι. Που σημαίνει, για όποιον θέλει να καταλάβει, ότι η «Ιερή Παγίδα» δεν είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα μέσα στα παραδοσιακά πλαίσια του όρου. Αλλά και τα βιβλία, στα οποία ο ίδιος ο κριτικός αναφέρεται σαν δείγματα ιστορικών μυθιστορημάτων, δεν παραδίδουν μαθήματα ιστορικής ακρίβειας, όπως λόγου χάριν ο «Μαύρος Άγγελος» του Μίκα Βαλτάρι, το οποίο παρουσιάζει, καταπατώντας την «ιστορική ακρίβεια», την Άννα Νοταρά στην Κων/πολη την εποχή που αποδεδειγμένα είχε φυγαδευτεί στη Βενετία (Ράνσιμαν, Κουτίβας).

Το ερώτημα λοιπόν που μένει είναι: Πώς διαβάζονται σήμερα τα μυθιστορήματα που έχουν σαν βάση τους ιστορικά γεγονότα;

Σαν εγχειρίδια ιστορίας ή σαν λογοτεχνικά κείμενα;

Ήδη ο Κούρτοβικ (Τα Νέα-Βιβλιοδρόμιο 5.1.2007) μίλησε για το είδος του ιστορικού μυθιστορήματος που θα μας απασχολήσει στο μέλλον, ο Ζήρας προβάλλει στην «ελευθερία κινήσεων» του συγγραφέα μέσα στο χώρο της ιστορίας (Αυγή 4.3.2007), ενώ ο Περαντωνάκης (Βιβλιοθήκη Ελευθεροτυπίας 4.5.2007) αναφέρεται στο μεταμοντέρνο «αιρετικό» ιστορικό μυθιστόρημα.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία"

Λεία Βιτάλη

(Δημοσιεύθηκε στο ΔΙΑΒΑΖΩ του Ιουλίου 2007)