"Ομολογώντας το ανομολόγητο"

Αναδημοσιεύω μια συνέντευξη που ίσως έχει μερικά σημεία ενδιαφέροντα. Τα σημειώνω με κόκκινο.
-Πως ξεκινήσατε να γράφετε;
-Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου σκάρωνα ιστορίες. Άλλοτε αναδύονταν με μορφή μονολόγων ή διαλόγου κι άλλοτε σαν αφήγηση. Ό,τι με εντυπωσίαζε γινόταν μια ιστορία με πολύ έντονες εικόνες. Ακόμη δεν είχα πάει στο σχολείο και θυμάμαι που έλεγα στη μητέρα μου μια ιστορία με ατίθασα άλογα που κάλπαζαν ορμητικά σηκώνοντας το χώμα στο πέρασμά τους και πληγώνοντας τόσο βαθιά τη γη που ανάβλυζε αίμα από μέσα της! Όλοι μου έλεγαν θα γίνεις συγγραφέας όταν μεγαλώσεις. Εγώ ήθελα να γίνω άντρας και καπετάνιος. Έγινα τα δυο απ’ αυτά. Και την εικόνα με τα άλογα τη χρησιμοποίησα σ’ ένα μυθιστόρημά μου. Πιστεύω πως ο συγγραφέας γεννιέται, δεν διαμορφώνεται καθ’ οδόν. Κάποια δυσλειτουργία σ’ ένα τμήμα του εγκεφάλου του διογκώνει τη φαντασία του σε βάρος της λογικής του κι αυτό φαίνεται τον αναγκάζει να γίνεται παρατηρητής και να ζει μέσα από τη φαντασία του. Είναι ελάχιστοι οι συγγραφείς που πέτυχαν στην τέχνη τους αλλά και στην πραγματική ζωή.
-Ποια είναι τα θέματα που σας εμπνέουν;
-Η σκοτεινή πλευρά του ανθρώπου. Το ανομολόγητο. Οι βαθύτερες επιθυμίες του. Οι σχέσεις που αγωνίζεται να δημιουργήσει με τους άλλους. Η κόντρα με το περιβάλλον του. Η αντίσταση στις κοινωνικές συνθήκες. Η παραβατική συμπεριφορά, ό,τι πιο βαθιά μέσα του κρύβει ο άνθρωπος. Η βία μέσα και έξω απ’ αυτόν. Και η ιστορία. Γιατί η ιστορία μιλάει για τα λάθη μας. Και τα λάθη μας είμαστε εμείς. Μ’ ενδιαφέρει η αλήθεια. Το βιωμένο. Πιστεύω ότι η τέχνη εξυπηρετεί την αλήθεια του ανθρώπου. Γιατί η τέχνη είναι ένας τρόπος να βρει ο άνθρωπος τον εαυτό του, να τον καταλάβει, να μπει στη θέση του άλλου, να νιώσει ότι δεν είναι μόνος. Να νικήσει τον φόβο του θανάτου. Αυτό το θηρίο που μας καταδιώκει. Ακόμη μ’ ενδιαφέρει ο έρωτας και η αγάπη. Ο τρόπος που εκπίπτουν αυτά και δίνουν τη θέση τους σε άλλες αξίες, όπως το χρήμα, η δύναμη, η κοινωνική καταξίωση. Το θέατρο με την αμεσότητά του μπορεί να λειτουργήσει θεαματικά πάνω στον άνθρωπο. Γι’ αυτό το θέατρο πρέπει να μη σταματήσει να υπάρχει. Είναι η μόνη άμεση τέχνη επικοινωνίας που μπορεί να ταρακουνήσει εφησυχασμένες συνειδήσεις. Αυτός είναι ο λόγος που πιστεύω επίσης στη δύναμη του πολιτικού θεάτρου, δεν μιλάω φυσικά για στείρο διδακτισμό.
-Ποια ήταν η αντιμετώπιση που είχατε ως νέα θεατρική συγγραφέας στην ελληνική κοινωνία όταν πρωτοεμφανιστήκατε;
-Εμφανίστηκα αργά. Ενώ γράφω από πολύ νωρίς. Δεν ξέρω ποιος ήταν ο λόγος. Χτυπούσα πόρτες που δεν άνοιγαν. Και έμενα απ’ έξω. Όταν μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια άνοιξε μια πόρτα και μπήκα με υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό. Ήταν το 2000 με το Γεύμα. Ενώ εγώ υπήρξα όλα αυτά τα χρόνια άτυχη το έργο μου υπήρξε τυχερό. Ίσως γιατί μη σταματώντας να γράφω όλ’ αυτά τα χρόνια βελτίωσα τη γραφή μου. Ξέρετε, πιστεύω πως η γρήγορη επιτυχία είναι ο χειρότερος σύμβουλος του καλλιτέχνη. Δεν τον αφήνει να πάει παρακάτω. Στομώνει. Ωστόσο καλόν είναι να έρχεται κάποτε η αναγνώριση γιατί και ο συνεχής αγώνας ν’ ανοίξεις μια πόρτα σε στεγνώνει. Η χώρα μας δεν φημίζεται για τις ιδανικές ευκαιρίες που προσφέρει στους ανθρώπους της τέχνης.
-Πως αισθάνεστε σε ένα χώρο όπως αυτός της θεατρικής γραφής που είναι κατά βάση ανδροκρατούμενος;
-Υπέροχα. Με κάνει να νιώθω ότι κατόρθωσα να γίνω και το τρίτο σκέλος των επιθυμιών μου. Συγγραφέας-Καπετάνιος-Άντρας! Όταν πήρα τα κρατικά βραβεία θεατρικού έργου και μιλώντας εκ των υστέρων με ανθρώπους των επιτροπών, μου εξομολογήθηκαν ότι όταν άνοιξαν τα φάκελα με τα πραγματικά ονόματα των συμμετεχόντων, δεν πίστευαν ότι αυτά τα έργα μπορεί να τα έχει γράψει μια γυναίκα. Μιλάω για το «Γεύμα» που παίχτηκε στην Ελλάδα και το «Ροστμπίφ» που ανέβηκε στο Λονδίνο. Τώρα αν αυτό είναι καλό ή είναι κακό, δεν ξέρω. Ωστόσο ξέρω ότι η γυναικεία ματιά στα πράγματα διαφοροποιείται από την αντρική στο μέτρο που η γυναίκα δεν είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Κι αυτό κάνει πολύ μεγάλη διαφορά στην οπτική νομίζω.
-Ποια πιστεύετε ότι είναι σήμερα η θέση του νεοελληνικού έργου και των συγγραφέων στην ελληνική κοινωνία; Πιστεύετε ότι μπορεί να ανέβει εύκολα ένα νεοελληνικό έργο και υπό ποιες προϋποθέσεις;
-Παλιότερα δεν μπορούσε. Τώρα μπορεί. Θα έλεγα ότι τείνει να γίνει και μια μόδα. Απέχει βέβαια ακόμη γιατί το ξένο έργο αντιστέκεται, έχει πολλούς και ποικίλους υποστηρικτές, παρουσιάζει ευκολίες, βοηθιέται ποικιλοτρόπως και απ’ το εξωτερικό, προσφέρει εγγυήσεις. Και πέρα απ’ όλα αυτά καλόν είναι να υπάρχει γιατί δεν μπορούμε να απομονωθούμε στα δικά μας. Είναι μια μορφή επικοινωνίας και αυτή. Ωστόσο επειδή παρακολουθώ με μανία θέατρο, και ιδιαίτερα τα ελληνικά έργα, διαπιστώνω με μεγάλη μου χαρά αυτό που υποψιαζόμουν πάντα: ότι πολλά ελληνικά έργα είναι ανώτερα από αρκετά ξένα που τυχαίνουν πολύ μεγάλης προβολής. Φυσικά είναι υπερ του ελληνικού έργου η γλώσσα. Η μετάφραση πάντα υπολείπεται όσο καλή κι αν είναι γιατί δεν παύει να είναι μετάφραση ενώ το ελληνικό έργο μιλάει στον θεατή του με κοινούς κώδικες. Αλλά όσο εύκολο είναι σήμερα ν’ ανέβει ένα ελληνικό έργο στη σκηνή άλλο τόσο δύσκολο γίνεται αν δεν έχει ο συγγραφέας τις απαιτούμενες «συστάσεις». Γιατί το ελληνικό πρωτοεμφανιζόμενο έργο απαιτεί διορατικότητα και τόλμη από τον σκηνοθέτη που θα το επιλέξει.
-Είστε μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Ποια η σχέση σας με τέτοιου είδους φορείς;
-Οι φορείς καλόν είναι να υπάρχουν όσο εξυπηρετούν τα οικονομικά, νομικά ή άλλα σχετικά συμφέροντα των μελών τους. Με βρίσκουν αντίθετη οι προσωπικές αντιπαραθέσεις που οδηγούν σε πόλωση μέσα στον χώρο της τέχνης, που αντίθετα θα έπρεπε να διαπνέεται από συλλογικό πνεύμα προώθησης της θεατρικής πράξης. Ζητάω πολλά απ’ την Ελλάδα;
-Τι πιστεύετε για τους διαγωνισμούς θεατρικής γραφής;
-Έχω κερδίσει δυο φορές κρατικό βραβείο θεατρικού έργου. Δεν με βοήθησε πουθενά στην πράξη. Δεν το επέλεξε κανείς να το ανεβάσει επειδή είχε βραβευθεί. Αυτό σας λέει κάτι; Ίσως χρειάζεται μια πολύ βαθιά τομή γενικά στους θεσμούς των βραβείων στη χώρα μας για ν’ αποκτήσουν αξιοπιστία και να σημαίνουν πραγματικά κάτι γι’ αυτόν που βραβεύεται πέρα από τις 5.000 ευρώ.
-Ποια η θέση του νεοελληνικού έργου στις ξένες σκηνές; Πως πιστεύετε ότι θα μπορούσε να προωθηθεί το νεοελληνικό έργο στο εξωτερικό; -Έχει ανέβει έργο μου, το Ροστμπίφ, στο Λονδίνο στa Riverside Studios από αγγλική θεατρική εταιρία στα αγγλικά. Από αυτό αποκόμισα το εξής δυσοίωνο: Ότι οι άγγλοι -όχι βέβαια οι ελληνιστές καθηγητές των Πανεπιστημίων- δεν γνωρίζουν κανέναν νεοέλληνα συγγραφέα, πλην του Καζαντζάκη. Νομίζουν ότι η Ελλάδα έχει μόνον τους αρχαίους συγγραφείς. Ακόμη και στις συνεντεύξεις που έδωσα με ρωτούσαν για τη Μήδεια, την Αντιγόνη και την Κλυταιμήστρα και πόσο οι σύγχρονες ελληνίδες γυναίκες θυμίζουν αυτές τις μυθικές ηρωίδες. Και μιλάμε για συνέντευξη σε εκπομπή του BBC! Ο πολιτισμός σήμερα είναι θέμα χρημάτων και μάρκετινγκ. Κανείς δεν θέλει να σε μάθει και δεν θα ψάξει να σε βρει αν δεν του κεντρίσεις εσύ το ενδιαφέρον. Λυπάμαι που το λέω αλλά αυτοί είναι οι κανόνες της αγοράς. Κι επειδή ο πολιτισμός τείνει να γίνει μια βαριά βιομηχανία αν δεν θέλουμε να μείνουμε για πάντα απ’ έξω ίσως χρειάζεται ν’ αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας και όχι μόνο με λόγια. Το να ακολουθήσουμε τους κανόνες της διεθνούς αγοράς δεν σημαίνει βεβαίως ότι καλούμεθα να εκπέσουμε στην ποιότητά μας όπου και όσο την έχουμε. Η ποιότητα είναι πάντα η προϋπόθεση. Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές και άριστες από όλους μας αλλά δει δη χρημάτων.
\-Ποια η σχέση της δική σας γενιάς θεατρικών συγγραφέων με την παλαιότερη και τη νεότερη; Πιστεύετε ότι υπάρχουν διαφορές, ομοιότητες, συνέχεια;
-Απόλυτη συνέχεια. Δεν θα υπήρχε η δική μου γενιά αν δεν ζυμωνόταν με τα έργα του Καμπανέλλη, του Μάτεσι, του Ζιώγα, του Κεχαΐδη. Ακολουθούμε το στίγμα τους, βαδίζουμε στο δρόμο που χάραξαν όπως κι εκείνοι πάνω στα χνάρια των παλιότερων. Τίποτα δεν γίνεται απ’ την αρχή. Εξελίσσεται αφομοιώνοντας νέα στοιχεία που προκύπτουν απ’ τις ιδιαιτερότητες κάθε εποχής ακολουθώντας την ή στην καλύτερη περίπτωση προβλέποντάς την.
-Η θεατρική γραφή διδάσκεται ή είναι κάτι που το έχεις;
-Όπως σας είπα και πριν πιστεύω πως ο συγγραφέας γεννιέται με αυτή την ιδιαιτερότητα. Στην πορεία της ζωής του αναζητεί τους τρόπους και τις τεχνικές για να μπορέσει να επικοινωνήσει καλύτερα με το κοινό του. Βρίσκει έτοιμους τρόπους ή δημιουργεί δικούς του. Το μόνο κομμάτι που μπορεί να διαδαχτεί είναι αυτό. Οι τεχνικές. Για να κερδίσει χρόνο ο συγγραφέας από το ανακαλύψει μόνος του ότι έχουν ανακαλύψει οι άλλοι πριν απ’ αυτόν. Και όταν μάθει όλες αυτές τις τεχνικές καλείται να τις ξεχάσει για να μπορέσει να δουλέψει πέρα απ’ αυτές. Γιατί οι τεχνικές δεν μπορούν να φτιάξουν έναν συγγραφέα. Δεν έχουν τη δύναμη να του «διαστρεβλώσουν» το μυαλό! Φυσικά μπορούν να τον κάνουν να γράψει. Κανείς όμως δεν μπορεί να διδάξει σε κανέναν πώς να γράφει με το αίμα του, με το στομάχι του ή με τα έντερά του, όπως ο Κάφκα, ο Ντοστογιέφσκι, ο Καζαντζάκης, ο Σαίξπηρ, ο Ουίλιαμς, ο Καμπανέλλης και τόσοι άλλοι. Απλώνουμε στην κοινή θέα το μέσα μας και χαιρόμαστε όταν βρίσκεται κάποιος που έχει τη διάθεση να το κατασπαράξει!
(Συνέντευξη στην Ευγενία Σωμαρά, Περιοδικό "Φουαγιέ" Ιουνίου 2006)