Το παιχνίδι των μεταμορφώσεων στον κυβερνοχώρο

Ο Ουΐλιαμ Γκίμπσον για πρώτη φορά το 1984 χρησιμοποίησε τον όρο «κυβερνοχώρος» στο κλασικό πια και βραβευμένο βιβλίο του «Νευρομάντης». Από τότε ο όρος παρέμεινε στη ζωή μας για να σημαίνει την ηλεκτρονική πραγματικότητα και εικονικότητα, χαρακτηριστικό της οποίας, στην περίπτωση του διαδικτύου, είναι οι εικονικές σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, οι σχέσεις χωρίς σωματική επαφή. Ο άνθρωπος με τη συνεχή χρήση του υπολογιστή του αφήνεται όλο και περισσότερο σε μια «ζωή στην οθόνη» όπως την έχουν ονομάσει, πράγμα που τον γοητεύει ιδιαίτερα καθώς του δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσει για τον εαυτό του όποια ταυτότητα επιθυμεί. Πραγματική, μισοπραγματική ή και απόλυτα φανταστική. Ο άνθρωπος στην επαφή του με άλλους ανθρώπους μέσω του υπολογιστή μπορεί να είναι αυτός που πάντα θα ήθελε να ήταν αλλά η πραγματικότητα τον έχει «εμποδίσει». Αυτό λειτουργεί με τρόπο μαγικό. Τον αποσπά συνεχώς από τον αναλογικό κόσμο βυθίζοντάς τον ολοένα βαθύτερα στον ψηφιακό. Εκεί μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε ή και ο κανένας καθώς έχει τη δύναμη «επαναπροσδιορισμού» του εαυτού, αλλά και αποδοχής αυτού του εαυτού από τους άλλους. Επιτέλους ο άνθρωπος ζει -στη «ζωή της οθόνης»- το όνειρό του να είναι εκείνος ο άλλος. Ο εαυτός αποκτά ιδιότητες θαυμαστές, ικανότητες που ίσως ποτέ δεν θα εμφανίζονταν στην πραγματική ζωή, ενώ συγχρόνως μπορεί να του προσφέρει την αποδοχή ή και εμπειρίες που θα ήταν δύσκολο, έως και αδύνατο, να γευτεί στην «αναλογική», πραγματική ζωή. Ο καθένας μας έχει τη δυνατότητα να «ενδυθεί» την περσόνα που θα ήθελε να είναι. Χωρίς κανείς να μπορεί αυτό να του το αμφισβητήσει είτε παρουσιάζεται ανώνυμα είτε και επώνυμα. Πιστεύω ότι αυτό που κινητοποιεί και μεγαλώνει τον αριθμό των χρηστών του διαδικτύου δεν είναι τόσο η ανάγκη για ανωνυμία όσο η ανάγκη για ταυτότητα! Και η ανάγκη προσωπικής παρουσίας σ’ έναν χώρο όπου το κοινό του μπορεί –δυνητικά- να είναι ολόκληρος ο πλανήτης. Οι άλλοι αρέσκονται να διαβάζουν, να σχολιάζουν αποδεχόμενοι ως επι το πλείστον την «φανταστική» περσόνα και προβάλλοντας την αντίστοιχη δική τους. Έτσι το παιχνίδι συνεχίζει την διαδραστική πορεία του με μια σπειροειδή μορφή που οδηγεί όλο και σε μεγαλύτερο κύκλο. Συγχρόνως το μέσον σου δίνει τη δυνατότητα, καθώς προβάλλεις έναν ιδεατό εαυτό, να αναψηλαφείς, εν αγνοία σου, την εσωτερική σου πραγματικότητα, πράγμα το οποίο πιθανώς να σε οδηγήσει στο περίφημο «γνώθι σαυτόν», ή αντίθετα να σε οδηγήσει σε μια μεγαλύτερη διάσπαση του εαυτού, τον οποίον θα επιζητάς και θα συναντάς μονάχα στον υπολογιστή σου μετατρέποντας το εργαλείο αυτό σε «πραγματική ζωή». Ο καθένας μπορεί να βιώσει μια άλλη πραγματικότητα σαν την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων και να μετατραπεί σε σκύλο, δελφίνι ή νεράιδα ή ότι άλλο επιθυμεί. Να αποκτήσει εικονικούς φίλους που τον στηρίζουν, τον αγαπούν, τον θαυμάζουν, να ανταλλάξει εικονικά φιλιά, να βιώσει αυτό που βαθιά μέσα του επιθυμεί, να χειροκροτηθεί από την παρουσίαση ενός ποιήματος ή ενός πεζού κειμένου ή κάποιων «αιρετικών» απόψεων. Και το σπουδαιότερο: Να διορθώσει επιτέλους την ανεπαρκή πραγματικότητα που τον πονάει. Ένα άλλο «πλεονέκτημα» θα έλεγα του διαδικτύου για τους χρήστες του είναι το γεγονός ότι ενώ υπάρχουν κανόνες συμπεριφοράς, εντούτοις η δέσμευση προς αυτούς είναι χαλαρή, αντίθετα απ’ ότι συμβαίνει στην φυσική πραγματικότητα, ενώ η έννοια του καθήκοντος χαρακτηρίζεται και αυτή από μια εξίσου ανάλαφρη χαλαρότητα, χωρίς δεσμεύσεις και χωρίς την αυστηρότητα και τις ποινές που μπορεί να υποστεί κανείς στην φυσική ζωή. Σ’ αυτή την εικονική πραγματικότητα ο άνθρωπος έχει την αίσθηση της ασφάλειας! Της ασφάλειας; Γιατί όχι; Ακόμη και αν υπάρξουν περιπτώσεις βίας κάθε μορφής –και δεν είναι άγνωστη η βία στο διαδίκτυο-γνωρίζει ότι δεν θα πάρει ποτέ τη θέση του πραγματικού θύματος, απλούστατα γιατί μπορεί να επιλέξει άλλον ψηφιακό τόπο ή να πατήσει απαλά το οφ στον υπολογιστή του. Το διαδίκτυο συγχρόνως είναι κυρίως ένας χώρος λόγου και δευτερευόντως ίσως εικόνας, μέσα στον οποίο εκφραζόμαστε χωρις να αποκαλυπτόμαστε ακόμη και όσοι από μας φοβούνται την πραγματική σωματική επαφή της φυσικής ζωής. Και ίσως αυτή ακριβώς η έννομη μασκαράτα να είναι η δύναμη που ακόμη και ο κίνδυνος των καταγραφών των προσωπικών μας δεδομένων προς μελλοντική χρήση από μια αόρατη εξουσία να μοιάζει ασήμαντος.
Σε έναν κόσμο που υποστηρίζει φανερά με νόμους το απόρρητο των προσωπικών δεδομένων υπόγεια συνεργεί με χίλιους δυο τρόπους στην καταστρατήγησή τους. Εξακολουθούμε λοιπόν να νιώθουμε ασφαλείς παίζοντας αυτό το παιχνίδι; Νομίζω ότι σ’ αυτή τη φάση κατά την οποία καταφέραμε επιτέλους να είμαστε «άλλοι» και όσο δεν νιώθουμε τον κίνδυνο στο πετσί μας δεν μας αφορά. Καταφέραμε να γίνουμε «άλλοι»! Άλλοι λιγόταρο κι άλλοι περισσότερο «άλλοι». Ένα άλλο ερώτημα προκύπτει. Πόσο «άλλοι» δείχνουμε στ’ αλήθεια; Μήπως φορώντας για καιρό την περσόνα σιγά σιγά διαμορφωνόμαστε σε κάτι που να της μοιάζει; Ή μήπως -στην καλύτερη περίπτωση- εκθέτοντας κάποια βαθύτερα σημεία του εαυτού μας, (τάχα μου περσόνα), τα υιοθετούμε φανερά και στην φυσική πραγματικότητα;

Ακόμη ωστόσο είναι πολύ νωρίς για το «μέσον» να βγούν και από τους επιστήμονες τελικά συμπεράσματα.

Προσωπικά κατέγραψα αυτές τις σκέψεις μου με αφορμή το μέιλ ενός πολύ καλού μου φίλου.

Και για να επανέλθω στο προκείμενο, έχω την αίσθηση ότι και εγώ η ίδια ενεργώ παρομοίως στο μπλογκ μου. Εφευρίσκω εκ νέου την ταυτότητά μου. Ψάχνοντας τους ήρωες του νέου μυθιστορήματος προσπαθώ να επαναπροσδιορίσω την συγγραφέα από πλευρά ανθρώπινης υπόστασης.
Ίσως το ίδιο να κάνουμε όλοι μας. Ή όχι;